Het is nog steeds niet helemaal duidelijk hoe het placebo-effect precies werkt. Er wordt aangenomen dat het te maken heeft met de verwachtingen die worden geschapen. Er worden niet alleen verwachtingen geschapen door het nemen van een pil, maar ook door de arts die hem aan je geeft, het ziekenhuis waar je bent en de ervaring die je al hebt. De hele situatie geeft je dus een verwachting dat er verbetering van je ziekte komt.
Verwachtingen
Een mooi voorbeeld van de invloed van de situatie is het volgende onderzoek. Hierin kregen mensen na een operatie een pijnstiller en een ander infuus met een placebo. De arts zei tegen verschillende mensen verschillende dingen. Bij een groep zei hij dat de placebo een placebo of een pijnstiller kon zijn, bij een andere groep zei hij dat het een pijnstiller was en bij de laatste groep zei hij niets. Vervolgens werd er gekeken hoeveel mensen nodig hadden van de echte pijnstiller. Wat bleek? De mensen bij wie er werd gezegd dat het infuus een pijnstiller bevatte, hadden het minste van de echte pijnstiller nodig. Ook de mensen tegen wie werd gezegd dat het een placebo of een pijnstiller kon zijn, hadden minder pijnstiller nodig dan mensen bij er niets gezegd werd.
De context doet er zelfs toe bij echte pijnstillers. In een ander experiment gaf een onderzoeker een groep mensen pijnstillers via een infuus, zonder dat de patiënten het wisten. Een andere groep kreeg pijnstillers toegediend door een arts. Ook hier verminderde de pijn van patiënten (ook met een echte pijnstiller!) meer als de arts de pijnstiller toediende. Bij beide experimenten wordt dus duidelijk dat alleen al de verwachting die wordt opgewekt door wat de arts zegt of doet, invloed heeft op het effect van placebo’s. Het is dus niet alleen het krijgen van het medicijn dat het placebo-effect veroorzaakt, maar ook de hele situatie eromheen.
Ervaring
De sterkte van het placebo-effect wordt ook bepaald door ervaring. In een ander onderzoek kregen mensen een pijnprikkel, gevolgd door een placebo. Terwijl de placebo werd gegeven, werd de pijnprikkel minder erg gemaakt, waardoor het leek alsof de placebo werkte. De volgende keer dat er pijn gestimuleerd werd, werd de placebo weer toegediend, maar nu zonder de pijnprikkel te verminderen. Over het algemeen verminderde ook nu de pijn van de deelnemers. Als iemand dus de ervaring heeft dat hij bij het nemen van een pil of het smeren van een zalfje minder pijn krijgt, zal de pijn ook verminderen bij een placebo die op dezelfde manier in dezelfde situatie wordt toegediend.
Stofjes in de hersenen
Uit veel verschillende onderzoeken is nu gebleken dat het placebo-effect ook echt lichamelijke gevolgen heeft. Onder andere ervaring en context hebben dus waarschijnlijk een effect op de hersenen, die er op hun beurt voor zorgen dat er een lichamelijk effect optreedt. Zo komen er bij het placebo-effect lichaamseigen pijnstillende stoffen vrij. Als je medicijnen inneemt die deze stoffen remmen, wordt het placebo-effect ook daadwerkelijk minder sterk. Dit geeft dus aan dat het placebo-effect niet nep is: er zijn echt veranderingen in je lichaam waar te nemen!