Gezondheidsplein is een informatieve website over gezondheid. De gezondheidsinformatie op deze website staat los van eventueel getoonde advertenties.

Het placebo-effect: hoe een neppil toch kan werken

Pillen die eigenlijk geen werkzame stoffen bevatten, maar toch pijn verminderen. Veel mensen zullen dit fenomeen herkennen als het placebo-effect. De betekenis van het woord placebo is letterlijk ‘ik zal behagen’. En dit is ook precies wat placebo’s doen: ze verminderen je pijn of onbehagen. Hoe is dit effect ontdekt en hoe werkt het nu eigenlijk? Lees het hier.

De ontdekking en betekenis van het placebo-effect

Het placebo-effect is het fenomeen dat patiënten beter worden door een behandeling die normaal gesproken niet hoort te werken. Een voorbeeld van het placebo-effect is dat iemand minder rugpijn krijgt als hij een suikerpil slikt, terwijl suiker helemaal geen pijnstiller is. Het woord placebo werd al in 1700 geïntroduceerd door de Engelse dokter Alexander Sutherland. Hij gebruikte het woord toen nog niet om het placebo-effect te benoemen dat wij vandaag de dag kennen. Hij gebruikte het voor dokters die hun patiënten alleen maar verlichting wilden geven, zonder de echte aandoening te behandelen. Het placebo-effect zoals wij dat kennen werd al in de Tweede Wereldoorlog waargenomen door de Amerikaanse arts Henry Beecher. Hij had in het infuus van gewonde soldaten zoutoplossing gedaan, omdat de morfine op was. Deze soldaten gaven vervolgens aan dat ze minder pijn hadden, terwijl zoutoplossing dit effect helemaal niet heeft. Omdat dit onmogelijk lijkt, is er sindsdien veel onderzoek naar het placebo-effect gedaan.

Het placebo-effect is het fenomeen dat patiënten beter worden door een behandeling die normaal gesproken niet hoort te werken. Een voorbeeld van het placebo-effect is dat iemand minder rugpijn krijgt als hij een suikerpil slikt, terwijl suiker helemaal geen pijnstiller is. Het woord placebo werd al in 1700 geïntroduceerd door de Engelse dokter Alexander Sutherland. Hij gebruikte het woord toen nog niet om het placebo-effect te benoemen dat wij vandaag de dag kennen. Hij gebruikte het voor dokters die hun patiënten alleen maar verlichting wilden geven, zonder de echte aandoening te behandelen. Het placebo-effect zoals wij dat kennen werd al in de Tweede Wereldoorlog waargenomen door de Amerikaanse arts Henry Beecher. Hij had in het infuus van gewonde soldaten zoutoplossing gedaan, omdat de morfine op was. Deze soldaten gaven vervolgens aan dat ze minder pijn hadden, terwijl zoutoplossing dit effect helemaal niet heeft. Omdat dit onmogelijk lijkt, is er sindsdien veel onderzoek naar het placebo-effect gedaan.

Bestaat het placebo-effect echt?

Lange tijd is er getwijfeld aan de werking van het placebo-effect. Dit komt onder andere doordat verschillende nep-effecten voor het placebo-effect aangezien kunnen worden. Zo worden veel klachten met de tijd vanzelf beter. Als jij op het hoogtepunt van je griep nou wel of geen pil aangeboden krijgt, over een paar dagen zal het altijd beter met je gaan, omdat je op het hoogtepunt van je ziekte zat. Daarnaast veranderen symptomen ook van dag tot dag, waardoor het de volgende dag ook zomaar beter met je kan gaan. Hierdoor lijkt het alsof de placebo (de neppil) heeft gewerkt, maar is het in feite gewoon een toevallige verbetering. Toch blijft er een pijnstillend effect als je mensen die placebo’s krijgen vergelijkt met mensen die helemaal geen pil krijgen. Er moet dus toch nog een ‘echt’ placebo-effect zijn.

Lange tijd is er getwijfeld aan de werking van het placebo-effect. Dit komt onder andere doordat verschillende nep-effecten voor het placebo-effect aangezien kunnen worden. Zo worden veel klachten met de tijd vanzelf beter. Als jij op het hoogtepunt van je griep nou wel of geen pil aangeboden krijgt, over een paar dagen zal het altijd beter met je gaan, omdat je op het hoogtepunt van je ziekte zat. Daarnaast veranderen symptomen ook van dag tot dag, waardoor het de volgende dag ook zomaar beter met je kan gaan. Hierdoor lijkt het alsof de placebo (de neppil) heeft gewerkt, maar is het in feite gewoon een toevallige verbetering. Toch blijft er een pijnstillend effect als je mensen die placebo’s krijgen vergelijkt met mensen die helemaal geen pil krijgen. Er moet dus toch nog een ‘echt’ placebo-effect zijn.

Hoe werkt het?

Het is nog steeds niet helemaal duidelijk hoe het placebo-effect precies werkt. Er wordt aangenomen dat het te maken heeft met de verwachtingen die worden geschapen. Er worden niet alleen verwachtingen geschapen door het nemen van een pil, maar ook door de arts die hem aan je geeft, het ziekenhuis waar je bent en de ervaring die je al hebt. De hele situatie geeft je dus een verwachting dat er verbetering van je ziekte komt.

Verwachtingen

Een mooi voorbeeld van de invloed van de situatie is het volgende onderzoek. Hierin kregen mensen na een operatie een pijnstiller en een ander infuus met een placebo. De arts zei tegen verschillende mensen verschillende dingen. Bij een groep zei hij dat de placebo een placebo of een pijnstiller kon zijn, bij een andere groep zei hij dat het een pijnstiller was en bij de laatste groep zei hij niets. Vervolgens werd er gekeken hoeveel mensen nodig hadden van de echte pijnstiller. Wat bleek? De mensen bij wie er werd gezegd dat het infuus een pijnstiller bevatte, hadden het minste van de echte pijnstiller nodig. Ook de mensen tegen wie werd gezegd dat het een placebo of een pijnstiller kon zijn, hadden minder pijnstiller nodig dan mensen bij er niets gezegd werd.

De context doet er zelfs toe bij echte pijnstillers. In een ander experiment gaf een onderzoeker een groep mensen pijnstillers via een infuus, zonder dat de patiënten het wisten. Een andere groep kreeg pijnstillers toegediend door een arts. Ook hier verminderde de pijn van patiënten (ook met een echte pijnstiller!) meer als de arts de pijnstiller toediende. Bij beide experimenten wordt dus duidelijk dat alleen al de verwachting die wordt opgewekt door wat de arts zegt of doet, invloed heeft op het effect van placebo’s. Het is dus niet alleen het krijgen van het medicijn dat het placebo-effect veroorzaakt, maar ook de hele situatie eromheen.

Ervaring

De sterkte van het placebo-effect wordt ook bepaald door ervaring. In een ander onderzoek kregen mensen een pijnprikkel, gevolgd door een placebo. Terwijl de placebo werd gegeven, werd de pijnprikkel minder erg gemaakt, waardoor het leek alsof de placebo werkte. De volgende keer dat er pijn gestimuleerd werd, werd de placebo weer toegediend, maar nu zonder de pijnprikkel te verminderen. Over het algemeen verminderde ook nu de pijn van de deelnemers. Als iemand dus de ervaring heeft dat hij bij het nemen van een pil of het smeren van een zalfje minder pijn krijgt, zal de pijn ook verminderen bij een placebo die op dezelfde manier in dezelfde situatie wordt toegediend.

Stofjes in de hersenen

Uit veel verschillende onderzoeken is nu gebleken dat het placebo-effect ook echt lichamelijke gevolgen heeft. Onder andere ervaring en context hebben dus waarschijnlijk een effect op de hersenen, die er op hun beurt voor zorgen dat er een lichamelijk effect optreedt. Zo komen er bij het placebo-effect lichaamseigen pijnstillende stoffen vrij. Als je medicijnen inneemt die deze stoffen remmen, wordt het placebo-effect ook daadwerkelijk minder sterk. Dit geeft dus aan dat het placebo-effect niet nep is: er zijn echt veranderingen in je lichaam waar te nemen!

Het is nog steeds niet helemaal duidelijk hoe het placebo-effect precies werkt. Er wordt aangenomen dat het te maken heeft met de verwachtingen die worden geschapen. Er worden niet alleen verwachtingen geschapen door het nemen van een pil, maar ook door de arts die hem aan je geeft, het ziekenhuis waar je bent en de ervaring die je al hebt. De hele situatie geeft je dus een verwachting dat er verbetering van je ziekte komt.

Verwachtingen

Een mooi voorbeeld van de invloed van de situatie is het volgende onderzoek. Hierin kregen mensen na een operatie een pijnstiller en een ander infuus met een placebo. De arts zei tegen verschillende mensen verschillende dingen. Bij een groep zei hij dat de placebo een placebo of een pijnstiller kon zijn, bij een andere groep zei hij dat het een pijnstiller was en bij de laatste groep zei hij niets. Vervolgens werd er gekeken hoeveel mensen nodig hadden van de echte pijnstiller. Wat bleek? De mensen bij wie er werd gezegd dat het infuus een pijnstiller bevatte, hadden het minste van de echte pijnstiller nodig. Ook de mensen tegen wie werd gezegd dat het een placebo of een pijnstiller kon zijn, hadden minder pijnstiller nodig dan mensen bij er niets gezegd werd.

De context doet er zelfs toe bij echte pijnstillers. In een ander experiment gaf een onderzoeker een groep mensen pijnstillers via een infuus, zonder dat de patiënten het wisten. Een andere groep kreeg pijnstillers toegediend door een arts. Ook hier verminderde de pijn van patiënten (ook met een echte pijnstiller!) meer als de arts de pijnstiller toediende. Bij beide experimenten wordt dus duidelijk dat alleen al de verwachting die wordt opgewekt door wat de arts zegt of doet, invloed heeft op het effect van placebo’s. Het is dus niet alleen het krijgen van het medicijn dat het placebo-effect veroorzaakt, maar ook de hele situatie eromheen.

Ervaring

De sterkte van het placebo-effect wordt ook bepaald door ervaring. In een ander onderzoek kregen mensen een pijnprikkel, gevolgd door een placebo. Terwijl de placebo werd gegeven, werd de pijnprikkel minder erg gemaakt, waardoor het leek alsof de placebo werkte. De volgende keer dat er pijn gestimuleerd werd, werd de placebo weer toegediend, maar nu zonder de pijnprikkel te verminderen. Over het algemeen verminderde ook nu de pijn van de deelnemers. Als iemand dus de ervaring heeft dat hij bij het nemen van een pil of het smeren van een zalfje minder pijn krijgt, zal de pijn ook verminderen bij een placebo die op dezelfde manier in dezelfde situatie wordt toegediend.

Stofjes in de hersenen

Uit veel verschillende onderzoeken is nu gebleken dat het placebo-effect ook echt lichamelijke gevolgen heeft. Onder andere ervaring en context hebben dus waarschijnlijk een effect op de hersenen, die er op hun beurt voor zorgen dat er een lichamelijk effect optreedt. Zo komen er bij het placebo-effect lichaamseigen pijnstillende stoffen vrij. Als je medicijnen inneemt die deze stoffen remmen, wordt het placebo-effect ook daadwerkelijk minder sterk. Dit geeft dus aan dat het placebo-effect niet nep is: er zijn echt veranderingen in je lichaam waar te nemen!

- Advertentie -

Is het placebo-effect een wondermiddel?

Ervaringen en verwachtingen zorgen dus via de hersenen voor daadwerkelijke lichamelijke effecten. Het placebo-effect kan dus heel goed werken, maar je moet er niet vanuit gaan dat het alles kan genezen. Vaak werkt het om symptomen te verminderen; het zal nooit kanker of griep kunnen genezen. Daarnaast is ook niet iedereen er gevoelig voor. Toch is het goed dat het bestaat, want ook in het dagelijks leven hebben veel mensen er profijt van. Bij veel ‘echte’ medicijnen die je slikt, zal het placebo-effect ook meewerken. Zo werkt een paracetamol nog beter!

Auteur: Lotte Koemans
Bronnen: Annual Review of Psychology (2008), Neuroscience (2017), Het Medische boek (2013), The Journal of Neuroscience (2005), Health.harvard.edu

Ervaringen en verwachtingen zorgen dus via de hersenen voor daadwerkelijke lichamelijke effecten. Het placebo-effect kan dus heel goed werken, maar je moet er niet vanuit gaan dat het alles kan genezen. Vaak werkt het om symptomen te verminderen; het zal nooit kanker of griep kunnen genezen. Daarnaast is ook niet iedereen er gevoelig voor. Toch is het goed dat het bestaat, want ook in het dagelijks leven hebben veel mensen er profijt van. Bij veel ‘echte’ medicijnen die je slikt, zal het placebo-effect ook meewerken. Zo werkt een paracetamol nog beter!

Auteur: Lotte Koemans
Bronnen: Annual Review of Psychology (2008), Neuroscience (2017), Het Medische boek (2013), The Journal of Neuroscience (2005), Health.harvard.edu

.
- Advertentie -
- Advertentie -