Zo herken je een hoogbegaafd kind

'Mama, je hebt heerlijk gekookt', zegt je zoontje van drie. Leuk om te horen, maar toch sta je er als ouder raar van te kijken. "Kinderen die op latere leeftijd hoogbegaafd blijken te zijn, hadden meestal na hun eerste levensjaar een ontwikkelingsvoorsprong op hun leeftijdsgenoten", legt Wietske Idema uit. Idema is onderzoeker op het gebied van hoogbegaafdheid. Een kind met een ontwikkelingsvoorsprong loopt op cognitief, motorisch, spraak- en taaltechnisch gebied voor op zijn leeftijdsgenoten. Hieronder lees je meer over de kenmerken van hoogbegaafdheid:

Zo'n twee tot drie procent van de Nederlanders is hoogbegaafd. Maar wanneer ben je eigenlijk hoogbegaafd? Idema: "Mensen halen hoogbegaafdheid en hoge intelligentie nogal eens door elkaar. Je bent superintelligent als je IQ hoger is dan 130. Hoogbegaafdheid behelst meer dan alleen een hoog IQ. Het is een combinatie van drie eigenschappen: een IQ van 130 of hoger, een creatief brein en een flinke dosis doorzettingsvermogen".

Met een creatief brein wordt niet per se bedoeld dat iemand heel kunstzinnig is, wat wel mogelijk is. Het betekent ook dat je buiten de geijkte kaders kunt denken. Idema: Je ziet vaak dat hoogbegaafde kinderen heel anders omgaan met vraagstukken dan hun leeftijdsgenootjes. 1 + 1 is niet logischerwijs twee, omdat er twee kralen aan het telraam hangen. Zij bedenken andere manieren om twee getallen op te tellen. Ze bedenken bovendien wat het nut is van optellen en welke mogelijkheden het nog meer biedt. Ten slotte boren ze andere manieren aan om vraagstukken op te lossen.

Hoogbegaafdheid hangt ook samen met een enorm doorzettingsvermogen en een onuitputtelijke nieuwsgierigheid. Dat wil zeggen dat een hoogbegaafd kind niet zal rusten tot hij bijvoorbeeld een wiskundig vraagstuk heeft opgelost. Maar dit doorzettingsvermogen kan zich ook uiten in muziek, sport of kunst. De combinatie van een hoge intelligentie, een creatieve manier van denken, nieuwsgierigheid en een groot doorzettingsvermogen scheppen de voorwaarden om ergens enorm in uit te blinken. Idema: "Dat wil echter niet zeggen dat een hoogbegaafd kind nergens moeite mee kan hebben. Een kind dat briljant piano kan spelen, hoeft niet per se goed te zijn in biologie".

Hoogbegaafde kinderen ontwikkelen zich veel sneller dan hun leeftijdsgenoten. Zelfs bij baby's zijn er al signalen te herkennen van een ontwikkelingsvoorsprong. Idema heeft hier onderzoek naar gedaan. Volgens haar bestaan er kenmerken bij baby's die een indicatie geven van hoogbegaafdheid op latere leeftijd. Deze geven geen garantie op hoogbegaafdheid, het zijn slechts indicaties. De kenmerken bij baby's zijn:

• Zwaarder bij geboorte
• Groter hoofd
• Maakt sneller oogcontact
• Alerter dan andere baby's. Reageert sneller op de omgeving.
• Minder slaap nodig hebben dan andere baby's
• Beweeglijk
• Slaat kruipen vaak over
• Na acht tot twaalf maanden lopen
• Eigen willetje
• Op éénjarige leeftijd twee- of driewoordzinnen spreken

Bij peuters is de ontwikkelingsvoorsprong al iets duidelijker te herkennen. Zo is een hoogbegaafde peuter zeer ondernemend, motorisch erg vaardig en zelfstandig. Daarnaast hebben ze een goede ruimtelijke oriëntatie en ontwikkelen ze snel het begrip voor bijvoorbeeld kleuren, cijfers en hoeveelheden. Idema: "Hoogbegaafde peuters snappen al hoe een oorzaak-gevolg relatie werkt. Daarom zullen boekjes en tv-series die voor peuters bedoeld zijn, hen snel vervelen of verontwaardigen. Ze zien al in dat iets niet kan en hoe de vork in de steel steekt. Ze hebben een houding van: Vertel me gewoon hoe het in elkaar zit".

In de kleuterperiode is een hoogbegaafd kind erg leergierig, heeft het een brede belangstelling en een goed geheugen. Een kleuter kan bijvoorbeeld een puzzel van 100 stukjes in een half uurtje maken. Idema: "Er bestaan natuurlijk nog veel meer kenmerken waarmee je hoogbegaafdheid bij een jong kind kunt herkennen. Dat maakt het ook zo lastig. Het ene hoogbegaafde kind loopt voor op taalgebied, terwijl de ander motorisch al heel vaardig is."

Vermoed je dat je kind hoogbegaafd is, dan is het zaak om je kind goed te observeren. Idema: ‘Je observaties zijn niet alleen belangrijk om je vermoeden te versterken of eventueel af te zwakken. Ze kunnen tevens van pas komen als je te maken krijgt met de peuterleidster of de leerkracht in groep 1 als je een gesprek over je vermoedens aangaat.’

Idema raadt ouders aan niet te lang met hun vermoedens rond te blijven lopen. ‘Tot een jaar of drie heeft een hoogbegaafd kind het doorgaans nog naar zijn zin op de peuterspeelzaal, maar daarna gaan zijn ontwikkelingsgelijken al naar de basisschool en hij of zij blijft over met kinderen die op een andere golflengte zitten. Hoogbegaafde kinderen die niet erkend en herkend worden, kunnen veel problemen ondervinden.’

Sommige kinderen gaan zich aanpassen aan het niveau van zijn leeftijd, om zich niet anders te voelen. Dit betekent automatisch een grote achteruitgang in de ontwikkeling. Soms gaan kinderen zich afzonderen, weer terug naar krassen in plaats van tekenen en bedplassen. Kinderen kunnen op een hinderlijke manier aandacht vragen, omdat ze zich vervelen. Een leerkracht ziet dit eerder als storend dan als een signaal van ontwikkelingsvoorsprong. Op de lange termijn kan een hoogbegaafd kind zich diep ongelukkig voelen doordat het altijd onder zijn eigen niveau werkt. Een kind kan gaan onderpresteren, zich terugtrekken in zijn eigen wereld en lui worden.’

Idema: ‘Toch zijn veel ouders huiverig om hun vermoedens uit te spreken en naar een leerkracht te gaan. Geen ouder wil overkomen als een opschepper of als een bolleboos die zijn kind specialer vindt dan anderen. Dit is echter geen reden om je vermoedens voor je te houden. Een hoogbegaafd kind heeft echt onderwijs op maat nodig. Ieder mens wil zich graag omringen met ontwikkelingsgelijken. Dus ook hoogbegaafde kinderen. Ga daarom dat gesprek met de leerkracht aan en laat je niet gelijk afschepen. Nog niet elke school heeft een beleid op het gebied van hoogbegaafdheid en niet elke leerkracht of kleuterleidster weet precies wat hoogbegaafdheid inhoudt. Dat een leraar het niet met je eens is, wil dus niet direct zeggen dat je vermoedens ongegrond zijn.’

De meest eenvoudige manier om je vermoedens te bevestigen of te ontkrachten, is door je kind te laten testen op hoogbegaafdheid. Dit kan bijvoorbeeld bij het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek (CBO) in Nijmegen. Een test geeft geen antwoord op alles, maar het kan wel meer duidelijkheid geven.  Idema: ‘In het geval dat je kind hoogbegaafd is, kun je onderwijs op maat zoeken. Dit kan door je kind een klas over te laten slaan. Onderwijsmateriaal verbreden, verdiepen of verrijken is ook een goede optie. Het CBO of andere instanties kunnen ouders hierbij adviseren en helpen. Ook is het belangrijk dat leerkrachten op de hoogte zijn en dat je je kind aanmoedigt en waardering geeft. Zo blijft je kleine gemotiveerd. Want dat iemand hoogbegaafd is, wil niet zeggen dat hij of zij niets meer hoeft te leren. Dan staat zijn ontwikkeling stil. Talent kun je ook verliezen als er niets mee gedaan wordt.’

Het gesprek met school, het testen en de twijfels kunnen voor ouders en kind een naar en langlopend proces zijn. Hierdoor wordt hoogbegaafdheid soms geproblematiseerd. Idema: ‘Het is zo jammer dat hoogbegaafdheid als een probleem wordt gezien in plaats van een kans. Veel mensen snappen de belevingswereld van een hoogbegaafd kind niet. Daarom concluderen ze maar dat zo’n kind sociaal moeilijk is. Dat terwijl een hoogbegaafd kind juist enorm veel talent en mogelijkheden heeft.’