Rouwverwerking bij kinderen: zo kun jij helpen

In het boek Kind en Verlies van Carla Overduin zeggen experts dat kinderen liefdevolle begeleiding horen te krijgen bij het verwerken van verlies. Verdriet en verlies moeten voor hen vooral bespreekbaar zijn. Hoe beter kinderen worden geholpen bij het uiten van emoties, hoe beter de rouwverwerking zal zijn en hoe soepeler het rouwproces verloopt. Verdriet en pijn mogen niet worden weggestopt. Een kind dat zich niet kan uiten, komt meestal met een overlevingsmechanisme, zoals stil of boos zijn of juist heel vrolijk doen.

Het rouwproces van kinderen en volwassenen verschilt. ‘Kinderen, vooral jonge kinderen, rouwen in het nu’, zegt orthopedagoog Leoniek van der Maarel in het boek Kind en Verlies. Het ene moment kunnen ze verdrietig zijn, dan weer kunnen ze vrolijk spelen. Volwassenen denken voortdurend aan het gemis en laten zich bij het rouwen meer leiden door wat de omgeving verwacht. Kinderen hebben dat minder. Zij rouwen in ‘stukjes’, omdat het verdriet anders veel te groot is.

Kinderen kunnen heel verschillend reageren op het verlies van een ouder of grootouder. Het ene kind wordt heel stil, het andere kind kan juist heel druk zijn. Het is goed als de omgeving na de dood van een geliefde niet te drastisch wijzigt als een geliefde wegvalt. Er verandert door bijvoorbeeld de dood van een ouder thuis al zo veel. Als de regels op school of kinderopvang gewoon blijven gelden, dan geeft dat een vertrouwd en veilig gevoel. Kinderen gaan pas rouwen als ze zich veilig voelen, als de situatie voor hen rustig is.

Naast de karakteristieke verschillen in reacties op het rouwproces, zijn er ook verschillen die te maken hebben met de leeftijd en het geslacht van het kind

Rouwproces bij jonge kinderen

Jonge kinderen, tot een jaar of zes, weten niet goed wat de dood betekent. Een term als ‘nooit meer’ is voor hen niet duidelijk. Ze zien dood niet zozeer als iets definitiefs. Jonge kinderen krijgen sprookjes voorgelezen, geloven nog in Sinterklaas - die nooit dood gaat. Verdriet om verlies bij jonge kinderen zit dan ook vooral in het ‘nu missen’. Een jong kind kan echter jaren later, als het in de leeftijd tussen zes en acht beter beseft wat de dood inhoudt, nieuwe pijn gaan voelen en een rouwproces doormaken.

Rouwproces bij oudere kinderen

Oudere kinderen, van zes tot twaalf jaar, beseffen wel wat dood betekent. Belangrijk is bij alle kinderen dat het verlies en het verdriet daarvan gewoon bespreekbaar moeten zijn.

Rouwproces bij jongens en meisjes

Jongens en meisjes rouwen niet op dezelfde manier. De verschillen zijn vooral vanaf een leeftijd van negen jaar zichtbaar. Meisjes voelen meer, jongens zijn doeners. Met meisjes kun je makkelijker praten over hun verdriet en gevoelens van verlies, met jongens is de communicatie moeilijker. Je kunt hen beter bereiken door iets met ze te gaan doen. Je kunt terloops het gesprek op het verlies brengen, ga niet meteen nadrukkelijk naar hun gevoelens vragen.

Deskundigen zeggen dat je kinderen, ook heel jonge kinderen, het best bij de dingen rond de dood kan betrekken. Dat verbetert de verwerking van het verlies. Neem ze mee naar de uitvaart en laat ze, tenzij ze dat zelf per se niet willen, de kist met de overledene zien. Bereid ze er wel op voor, vertel wat ze te zien krijgen. Leg zo veel mogelijk uit en probeer het te benaderen als een gewoon onderwerp. Volgens experts zijn er weinig kinderen die spijt hebben van het zien van een overledene, maar zijn er wel veel kinderen die liever de overleden persoon hadden gezien.

De vraag van veel geliefden is natuurlijk hoe zij een kind kunnen helpen in hun rouwproces. Een kind dat rouwt om het verlies van een geliefde, kun je beter niet bestoken met allerlei adviezen. Sta het kind terzijde met liefde en aandacht en houd alles open en bespreekbaar.

Tips bij het rouwproces

• Een kind dat een geliefde heeft verloren, moet zelf kunnen bepalen hoe vaak het erover wil praten
• Geef je kind niet allerlei adviezen over hoe het zich zou moeten voelen
• Laat je kind zelf uitmaken waarover het wil praten
• Laat je kind merken dat huilen mag, en dat lachen niet ‘verboden’ is
• Heeft je kind groot verdriet, probeer het dan niet met flink troosten in te dammen. Laat je kind zich uiten
• Let op lichamelijke klachten. Hoe minder een kind zich uit, hoe meer lichamelijke klachten kunnen ontstaan
• Betrek je kind bij zoveel mogelijk wat er rond het overlijden gebeurt. Het maakt het rouwproces iets makkelijker. Stem indien mogelijk de uitvaart af op de aanwezigheid van kinderen, overleg met de betrokkenen

Onder woorden brengen

Je mag je kind best helpen met het verwoorden van gevoelens. Je kind weet waarschijnlijk precies wat het nodig heeft, maar kan dat misschien nog niet goed onder woorden brengen.

• Corrigeer je kind niet als het op een wat botte manier iets zegt over de verloren persoon. Corrigeren maakt het onderwerp alleen maar onnodig zwaar. Praat liever met het kind mee
• Je kunt je kind aanmoedigen een tekening te maken of een brief te schrijven. Dat kan een manier zijn om gevoelens te uiten. Sommige kinderen zien echter geen nut in een brief of tekening
• Vraag je kind of het iets wil hebben ter herinnering aan de overledene
• Besteed op bepaalde momenten expliciet aandacht aan de overledene, bijvoorbeeld op diens verjaardag
• Probeer er achter te komen of het kind zich op de een of andere manier schuldig voelt over het overlijden. Praat open over gevoelens, maar maak er geen zwaar gesprek van
• Accepteer de wijze waarop je kind omgaat met het verdriet

Boeken over het rouwproces

Er zijn allerlei boeken over verlies, verdriet en rouwverwerking voor kinderen. Kijk bijvoorbeeld eens op de site van In de Wolken of bij stichting Achter de Regenboog.

Auteur: Jan Willem Wensink
Bronnen: KWF, Kind en Verlies, In de Wolken