Hersenabces

In het kort:

• Een hersenabces is een ingekapselde holte binnen de hersenen die is gevuld met pus.
• Een hersenabces kan ontstaan door een ontsteking vlakbij of verder weg van de hersenen.
• Symptomen van een hersenabces zijn hoofdpijn, koorts en misselijkheid.
• Een hersenabces is zichtbaar op een CT-scan.
• Een hersenabces kan worden behandeld met antibiotica, door een gaatje in de schedel of met een operatie.
• Een hersenabces is goed te behandelen en geneest vrijwel altijd volledig.

Een hersenabces is een ingekapselde holte gevuld met pus binnen de hersenen als gevolg van een ontsteking (meestal door een bacterie). Dat deze holte ingekapseld is, betekent dat de pus volledig omsloten is met een vlies en zich niet kan verspreiden buiten de holte.

De pus in de holte bestaat uit levende en dode bacteriën (of schimmels), dode witte bloedlichaampjes en afgebroken weefsel. Een abces kan overal in het lichaam voorkomen en dus ook in de hersenen. Het vormen van een abces is een verdedigingstactiek van het lichaam tegen een indringer. Binnen het vlies van het abces worden de indringers kapot gemaakt door witte bloedcellen.

Een hersenabces kan op twee manieren ontstaan: door een infectie heel vlakbij de hersenen of door een infectie verder weg van de hersenen.

Lokale oorzaak hersenabces

De infectie die het hersenabces veroorzaakt, bevindt zich vaak in een dichtbij de hersenen gelegen plaats, zoals de keel, neusbijholten, oor of voorhoofdsholte. Deze ontsteking breidt zich rechtstreeks of via het bloed naar de hersenen uit.

Wanneer er bacteriën (vaak stafylokokken en streptokokken) of schimmels de hersenen binnendringen, vormen de hersenen een abces om deze ziekteverwekkers te bestrijden. Ook een andere indringer zoals een kogel of splinter in het hoofd kan een hersenabces veroorzaken. Door deze stof in te kapselen, kunnen de hersenen deze op een efficiënte manier aanpakken en opruimen.

Oorzaak verder van de hersenen af

Het is ook mogelijk dat er een hersenabces ontstaat door een ontsteking die zich niet dicht op de hersenen bevindt. Deze ontstekingen kunnen alsnog verspreiden naar de hersenen en zo een abces veroorzaken. Voorbeelden van zulke plaatsen zijn: gebit, kiezen, tanden, nieren en de longen. Ook na een operatie of letsel aan de schedel kan een ontsteking ontstaan die zich verspreidt naar de hersenen waardoor er een hersenabces ontstaat.

Sommige mensen hebben een verhoogd risico om een hersenabces te ontwikkelen. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met chronische ooronsteking of bijholteontsteking. Ook mensen met een aangeboren hartdefect hebben een grotere kans op een hersenabces. Ziekteverwekkers kunnen dan bijvoorbeeld via ongefilterd bloed de hersenen bereiken. Ook mensen met een drain in de hersenen hebben een verhoogd risico, net als mensen met een verzwakt immuunsysteem. Een verlaagd immuunsysteem kan bijvoorbeeld ontstaan door chemotherapie of AIDS.

De eerste symptomen van een hersenabces zijn hoofdpijn en soms koorts. Ernstigere symptomen zijn afhankelijk van de plaats van het hersenabces.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de grote hersenen (ook wel cerebrum) en de kleine hersenen (ook wel cerebellum). De grote hersenen vormen het grootste deel van de menselijke hersenen en zijn belangrijk voor het verwerken van prikkels en plannen van acties. De kleine hersenen zijn onder meer belangrijk voor motoriek en balans.

Hersenabces in grote hersenen

Wanneer het hersenabces in de grote hersenen ontstaat kun je ook last krijgen van neurologische uitvalsverschijnselen zoals:

• Verlammingen
• Spraakstoornissen
• Gezichtsvelduitval
• Verdoofd gevoel (vaak aan één kant van het lichaam)
• Epileptische aanvallen

Hersenabces in kleine hersenen

Bij een hersenabces in de kleine hersenen ontstaan symptomen zoals:

• Misselijkheid
• Duizeligheid
• Waterhoofd (hydrocefalie)
• Evenwichtsproblemen

Wanneer opgetreden symptomen passen bij een hersenabces kan er een CT-scan ter bevestiging worden uitgevoerd. Er wordt dan een reeks röntgenfoto’s gemaakt waarop een arts een abces kan herkennen als een ringvormige donkere structuur met een opvallende lichte rand.

Als nog onvoldoende duidelijk is of het om een hersenabces gaat, kan er nog een MRI-scan worden uitgevoerd. Dan is ook het verschil duidelijk tussen een hersenabces, gevuld met pus, en een hersencyste, gevuld met vloeistof (liquor).

Bronnen: Nederlandse Vereniging voor Neurochirurgie, verschillende ziekenhuizen