Delier (Delirium)

In het kort:

• Een delier is een plotselinge toestand met schommelingen in het bewustzijn, vaak gecombineerd met verwardheid.
• Het is een reactie die ontstaat door een medische of lichamelijke oorzaak.
• Mogelijke oorzaken van een delier zijn onder andere: ontwenningsverschijnselen, infecties, zware operaties, medicatie, hersenbeschadigingen, dementie of suikerziekte.
• Vaak ontstaat er onrust in het lichaam en treedt er een angstig gevoel op. In ernstige gevallen is er ook sprake van hallucinaties en waanideeën.
• Mogelijke symptomen van een delier zijn onder andere: verwardheid, apathie, een onrustig of opgewonden gevoel en schommelingen in het bewustzijn.
• Neem bij een (vermoeden op) delier altijd contact op met een arts.

Een delier of een delirium is een plotselinge toestand met schommelingen in bewustzijn en vaak verwardheid, die ontstaat in reactie op een medische of lichamelijke oorzaak. Kenmerkend zijn wisselingen in het bewustzijn en verward denken. Een bewustzijnsdaling kan gepaard gaan met zogenaamde desoriëntatie; dat wil zeggen dat je niet meer weet wie je bent, hoe laat het is, welke dag het is of waar je bent. Vaak ontstaat onrust en treedt een angstig gevoel op. In ernstige situaties is zelfs sprake van hallucinaties en waanideeën. Zo kun je bijvoorbeeld denkbeeldige beestjes over de gordijnen zien lopen of je gaat onsamenhangend praten. Naast onrust en opwinding kan een delier zich ook presenteren met apathie naast de schommelingen in het bewustzijn. Dit wordt een ‘stil delier’ genoemd.

Een delier heeft altijd een medische/lichamelijke oorzaak. Bekende oorzaken van een delier zijn:

• Ontwenningsverschijnselen van alcohol of middelen, zoals medicatie en drugs
• Infecties, zoals keelontsteking of blaasontsteking
• Koorts die een koortsdelirium en ‘ijlen’ veroorzaakt
• Zware operaties aan bijvoorbeeld hart of longen of plaatsing van een nieuwe heup
• Terminale fase van aids of kanker
• Hersenbeschadiging, bijvoorbeeld door een ongeluk.
• Suikerziekte die niet goed onder controle is
• Schildklieraandoeningen
• Ongeval, zoals een gebroken heup
• Uitdroging
• Verstopping

Bij ouderen is een lichamelijke ziekte of medicijngebruik meestal de oorzaak van de delier. Zo kan een infectie gepaard met hoge koorts vooral bij ouderen een delier veroorzaken. Ook het gebruik van één van de volgende medicijnen verhoogt het risico:

• Pijnstillers zoals morfine
• Bijnierschorshormonen (corticosteroïden) in hoge doseringen
• Medicijnen bij allergie
• Plaspillen
• Medicijnen tegen de ziekte van Parkinson
• Medicijnen tegen hartritmestoornissen
• Medicijnen met bijnierschorshormonen
• Psychofarmaca (psychiatrische medicijnen)

Ouderen zijn doorgaans vatbaarder voor een delier. Een verhoogd risico op een delier hangt samen met een hoge leeftijd, maar ook met al bestaande geheugenstoornissen, slecht kunnen zien en het gebruik van meer dan vier medicijnen tegelijkertijd.  

Delier bij dementie

Een delier en dementie hebben een aantal raakvlakken. De symptomen van een delier lijken soms sterk op die van dementie, zoals verwardheid. Maar ook kunnen mensen met dementie sneller een delier krijgen dan mensen zonder dementie.

Wanneer je chronisch te veel alcohol drinkt en daarna plotseling stopt met alcohol drinken, kun je een delirium tremens ofwel alcoholonttrekkingsdelier krijgen. Een delirium tremens ontstaat dus als alcohol-ontwenningsverschijnsel. Tijdens een delirium tremens krijg je een verhoogde temperatuur, een dieprood gezicht, een verhoogde bloeddruk en een verhoogde hartslag. Bij driekwart van de mensen is een delirium tremens na drie dagen weer over. Eén op de tien mensen overlijdt als gevolg van een alcohol tremens. Lees ook ons dossier over hoe je het beste kunt afkicken van een alcoholverslaving.

Een delier kan ontstaan na een operatie. Meestal is er dan sprake van grote operaties aan bijvoorbeeld het hart of de longen, of van een complicatie na een operatie, zoals een blaasontsteking of een luchtweginfectie. Wanneer je lichamelijk herstelt, neemt de verwardheid weer af. Een delier na een operatie kan enkele uren tot weken duren. Meestal gaat een delier vanzelf weer over, maar soms is het nodig om het gebruik van medicijnen te verminderen of de lichamelijke oorzaak verder te behandelen.

Kenmerkende symptomen van een delier zijn een schommelingen in het bewustzijn en verward denken, soms in combinatie met desoriëntatie. Je weet dan niet meer waar je bent of welke datum het is. Daarbij wordt vaak het dag-nachtritme omgedraaid. Mensen met een delier hebben meestal zelf niet in de gaten dat ze verward zijn. De symptomen van een delier zijn:

• Je kunt apathisch worden. Je reageert niet of abnormaal op je omgeving. Je trekt je terug en bent stil.
• Je kunt onrustig en opgewonden raken. Je bent erg verward. Je hebt hallucinaties (bijvoorbeeld beestjes zien in de kamer) en waanideeën die de omgeving niet (helemaal) deelt of waar je niet vanaf te brengen bent met logische redenatie. Je wordt hierdoor schrikachtig, achterdochtig, paniekerig of agressief.
• Je kunt ook zowel apathisch en onrustig zijn. Je trekt je dan bijvoorbeeld overdag terug en wordt stil. Als het donker wordt, raak je in paniek en je wordt dan moeilijk weer rustig. Vaak zijn de symptomen van een delier in de avond en nacht het hevigst.

Een delier kan gevaarlijk zijn wanneer deze niet behandeld wordt. Je kunt er zelfs aan overlijden. Wanneer iemand in je omgeving plotseling ernstig in de war raakt, waarschuw dan direct een (huis)arts. Het is daarnaast belangrijk dat de omgeving weet dat iemand een delier heeft of heeft gehad, zodat ze de juiste ondersteuning kunnen bieden.

Gevolgen van een delier op lange termijn

Een delier heeft gevolgen op lange termijn. Zo heeft iemand die hersteld is van een delier een verhoogd risico om vroegtijdig te overlijden, om opgenomen te worden in een ziekenhuis en om dement te worden. Deze gevolgen staan los van factoren als leeftijd, geslacht, andere aandoeningen of stoornissen en al bestaande dementie. Hoe goed of slecht een delier behandeld is, heeft geen invloed op deze gevolgen op lange termijn van een delier. Het is dus zinvol om een delier zo veel mogelijk te voorkomen.