Gezondheidsplein is een informatieve website over gezondheid. De gezondheidsinformatie op deze website staat los van eventueel getoonde advertenties.

Wat is katatonie? (Catatonie)

Goedgekeurt icoonInformatie goedgekeurd door S. Kruisdijk
4.7 uit 5 - 42 beoordelingen
Beoordeling icoon40 mensen vonden deze informatie nuttig

In het kort:

  • Iemand met katatonie verkeert in een toestand waarbij hij of zij minder goed kan reageren op de omgeving maar ondertussen wel wakker en mentaal helder is.
  • Katatonie kan veroorzaakt worden door, vooral heftige, psychische aandoeningen, maar komt ook voor bij sommige lichamelijke aandoeningen.
  • Andere oorzaken van katatonie zijn hevig liefdesverdriet, het gebruik van drugs of het gebruik van medicijnen.
  • Symptomen van katatonie zijn uiteenlopend en verschillen per persoon.
  • Lethale katatonie is een aandoening die het autonome zenuwstelsel beïnvloedt waardoor hartslag of ademhaling niet meer vanzelf gaat.
  • Katatonie kan vaak gemist worden doordat symptomen niet altijd even makkelijk te duiden zijn.
  • De arts kan door middel van onderzoek vasstellen of je last hebt van katatonie.

Wat is katatonie?

Iemand met katatonie verkeert in een toestand waarbij hij of zij minder goed kan reageren op de omgeving. Ondertussen is de persoon wel wakker en mentaal helder. Dit uit zich soms in bewegingsstoornissen. Het verloop en de symptomen verschillen per persoon. Sommige mensen met katatonie blijven bijvoorbeeld in een bepaalde houding staan en reageren niet meer op hun omgeving, terwijl andere mensen juist doelloze bewegingen maken.

Iemand met katatonie verkeert in een toestand waarbij hij of zij minder goed kan reageren op de omgeving. Ondertussen is de persoon wel wakker en mentaal helder. Dit uit zich soms in bewegingsstoornissen. Het verloop en de symptomen verschillen per persoon. Sommige mensen met katatonie blijven bijvoorbeeld in een bepaalde houding staan en reageren niet meer op hun omgeving, terwijl andere mensen juist doelloze bewegingen maken.

Oorzaken van katatonie

Lange tijd dacht men dat katatonie alleen voorkwam bij schizofrenie. Inmiddels weten we dat dit verschijnsel soms ook door andere aandoeningen of omstandigheden wordt veroorzaakt. In principe kan katatonie voorkomen bij iedere psychiatrische aandoening, voornamelijk bij ernstige vormen. Ook komt katatonie soms voor bij lichamelijke aandoeningen. Een aantal aandoeningen waarbij katatonie kan optreden zijn:

Sommige mensen met veel liefdesverdriet belanden ook in een katatone toestand. Verder kunnen bepaalde drugs en medicijnen katatonie veroorzaken. Van onder andere antipsychotica is bekend dat ze soms katatonie veroorzaken. Heeft iemand die je kent last van katatonie en weet je dat diegene drugs of medicijnen gebruikt? Vertel dit aan de arts. Dit kan belangrijk zijn bij het kiezen van een goede behandeling.

Lange tijd dacht men dat katatonie alleen voorkwam bij schizofrenie. Inmiddels weten we dat dit verschijnsel soms ook door andere aandoeningen of omstandigheden wordt veroorzaakt. In principe kan katatonie voorkomen bij iedere psychiatrische aandoening, voornamelijk bij ernstige vormen. Ook komt katatonie soms voor bij lichamelijke aandoeningen. Een aantal aandoeningen waarbij katatonie kan optreden zijn:

Sommige mensen met veel liefdesverdriet belanden ook in een katatone toestand. Verder kunnen bepaalde drugs en medicijnen katatonie veroorzaken. Van onder andere antipsychotica is bekend dat ze soms katatonie veroorzaken. Heeft iemand die je kent last van katatonie en weet je dat diegene drugs of medicijnen gebruikt? Vertel dit aan de arts. Dit kan belangrijk zijn bij het kiezen van een goede behandeling.

Symptomen van katatonie

De symptomen die je ervaart bij katatonie verschillen per persoon. Sommige mensen zijn niet meer in staat zich te bewegen en staan soms urenlang stil. Andere mensen maken juist doelloze bewegingen of vertonen bizar gedrag. In ernstige gevallen (lethale katatonie) kan iemand helemaal niets meer doen en kan de katatonie fataal worden. Bij de symptomen van katatonie maakt men onderscheid tussen vier verschillende categorieën. Deze categorieën zie je hieronder, samen met bijbehorende symptomen.

Motorische symptomen. Hieronder vallen de symptomen die te maken hebben met bewegingsproblemen:

  • Onbeweeglijkheid (stupor).
  • Verstijving van het hele lichaam (katalepsie).
  • Rigiditeit; door verstijving van de spieren ervaar je een weerstand als je iemand probeert te bewegen.
  • Poseerbaarheid; iemand kan de katatone persoon in een bepaalde houding zetten waarin hij of zij blijft staan (flexibilitas cerea).

Terugtrekkende symptomen. Iemand wordt minder actief en trekt zich terug uit zijn of haar omgeving:

  • Niet meer of heel weinig praten (mutisme).
  • Opdrachten weigeren (negativisme).
  • Weigeren om te eten of drinken.
  • Naar een specifiek punt staren.

Symptomen van opwinding. Iemand trekt zich niet terug maar is juist druk of geagiteerd:

  • Agressiviteit; iemand vertoont ongerichte agressie en kan hierdoor een gevaar vormen.
  • Hyperactiviteit.
  • Impulsiviteit; iemand denkt niet goed meer na over beslissingen.
  • Lichamelijke verstoringen, zoals een wisselende lichaamstemperatuur, ademhaling of hartslag (autonome instabiliteit).

Iemand vertoont bizar gedrag en/of herhaalt bepaalde handelingen:

  • Vreemde gezichtsuitdrukkingen trekken (grimassen).
  • Mensen napraten (echolalie).
  • Mensen nadoen (echopraxie).
  • Doelloze bewegingen maken en herhalen (stereotypie).
  • Rare bewegingen maken die wél een doel hebben (maniërisme).
  • Automatisch opvolgen van alle opdrachten. Een vorm hiervan is overdreven meewerken. Iemand beweegt bijvoorbeeld een arm als de arts hier druk op uitoefent, ook wanneer de arts vraagt om dit niet te doen.
  • Motorische besluiteloosheid; iemand lijkt niet te kunnen kiezen tussen twee handelingen. Bijvoorbeeld telkens opstaan en vervolgens weer gaan zitten.
  • Tegenwerken bij beweging. Als de arts bijvoorbeeld de arm wil bewegen, oefent diegene een weerstand uit die gelijk is aan de kracht die de arts gebruikt.

De symptomen die je ervaart bij katatonie verschillen per persoon. Sommige mensen zijn niet meer in staat zich te bewegen en staan soms urenlang stil. Andere mensen maken juist doelloze bewegingen of vertonen bizar gedrag. In ernstige gevallen (lethale katatonie) kan iemand helemaal niets meer doen en kan de katatonie fataal worden. Bij de symptomen van katatonie maakt men onderscheid tussen vier verschillende categorieën. Deze categorieën zie je hieronder, samen met bijbehorende symptomen.

Motorische symptomen. Hieronder vallen de symptomen die te maken hebben met bewegingsproblemen:

  • Onbeweeglijkheid (stupor).
  • Verstijving van het hele lichaam (katalepsie).
  • Rigiditeit; door verstijving van de spieren ervaar je een weerstand als je iemand probeert te bewegen.
  • Poseerbaarheid; iemand kan de katatone persoon in een bepaalde houding zetten waarin hij of zij blijft staan (flexibilitas cerea).

Terugtrekkende symptomen. Iemand wordt minder actief en trekt zich terug uit zijn of haar omgeving:

  • Niet meer of heel weinig praten (mutisme).
  • Opdrachten weigeren (negativisme).
  • Weigeren om te eten of drinken.
  • Naar een specifiek punt staren.

Symptomen van opwinding. Iemand trekt zich niet terug maar is juist druk of geagiteerd:

  • Agressiviteit; iemand vertoont ongerichte agressie en kan hierdoor een gevaar vormen.
  • Hyperactiviteit.
  • Impulsiviteit; iemand denkt niet goed meer na over beslissingen.
  • Lichamelijke verstoringen, zoals een wisselende lichaamstemperatuur, ademhaling of hartslag (autonome instabiliteit).

Iemand vertoont bizar gedrag en/of herhaalt bepaalde handelingen:

  • Vreemde gezichtsuitdrukkingen trekken (grimassen).
  • Mensen napraten (echolalie).
  • Mensen nadoen (echopraxie).
  • Doelloze bewegingen maken en herhalen (stereotypie).
  • Rare bewegingen maken die wél een doel hebben (maniërisme).
  • Automatisch opvolgen van alle opdrachten. Een vorm hiervan is overdreven meewerken. Iemand beweegt bijvoorbeeld een arm als de arts hier druk op uitoefent, ook wanneer de arts vraagt om dit niet te doen.
  • Motorische besluiteloosheid; iemand lijkt niet te kunnen kiezen tussen twee handelingen. Bijvoorbeeld telkens opstaan en vervolgens weer gaan zitten.
  • Tegenwerken bij beweging. Als de arts bijvoorbeeld de arm wil bewegen, oefent diegene een weerstand uit die gelijk is aan de kracht die de arts gebruikt.

Lethale katatonie

Een ernstige vorm van katatonie is lethale katatonie. Het autonome zenuwstelsel is hierbij ontregeld. Dit is het deel van je lichaam dat functies aanstuurt waar je geen controle op kunt uitoefenen of geen controle over hebt. Denk hierbij aan je lichaamstemperatuur, je hartslag, bloeddruk en ademhaling. Bij iemand met lethale katatonie ontstaan problemen in deze gebieden. Soms zijn deze problemen zo ernstig dat behandeling op de intensive care afdeling nodig is om in leven te blijven. Deze vorm van katatonie is erg zeldzaam.

Een ernstige vorm van katatonie is lethale katatonie. Het autonome zenuwstelsel is hierbij ontregeld. Dit is het deel van je lichaam dat functies aanstuurt waar je geen controle op kunt uitoefenen of geen controle over hebt. Denk hierbij aan je lichaamstemperatuur, je hartslag, bloeddruk en ademhaling. Bij iemand met lethale katatonie ontstaan problemen in deze gebieden. Soms zijn deze problemen zo ernstig dat behandeling op de intensive care afdeling nodig is om in leven te blijven. Deze vorm van katatonie is erg zeldzaam.

Diagnose van katatonie

Katatonie wordt niet altijd herkend, met name de lichtere vorm. Dit heeft als gevolg dat artsen katatonie vaak missen. Wanneer de arts vermoedt dat er sprake is van katatonie moet hij eerst een aantal aandoeningen uitsluiten. De katatonie kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door een manie, delier, epilepsie of als reactie op antipsychotica. Door een bloedonderzoek of beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan of een EEG-onderzoek kunnen sommige aandoeningen worden uitgesloten.

Hierna kan de arts de diagnose katatonie stellen aan de hand van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), een handboek voor psychiaters. In de DSM 5 staat een lijst met tien belangrijke symptomen. Als iemand minstens drie van deze symptomen heeft kan hij de diagnose katatonie krijgen.

Verder bestaat er een speciale schaal om de ernst van de katatonie te bepalen, de Bush-Francis Catatonia Rating Scale. De score op deze schaal biedt duidelijkheid rond de katatonie en ondersteunt bij het kiezen van een passende behandeling.

Wanneer een arts katatonie snel wil uitsluiten, kan hij bepaalde medicijnen (zoals benzodiazepinen)  toedienen. Iemand zonder katatonie raakt door deze medicijnen versuft of valt zelfs in slaap. Iemand die wel katatonie heeft reageert hier anders op, bijvoorbeeld door actiever te worden.

Katatonie wordt niet altijd herkend, met name de lichtere vorm. Dit heeft als gevolg dat artsen katatonie vaak missen. Wanneer de arts vermoedt dat er sprake is van katatonie moet hij eerst een aantal aandoeningen uitsluiten. De katatonie kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door een manie, delier, epilepsie of als reactie op antipsychotica. Door een bloedonderzoek of beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan of een EEG-onderzoek kunnen sommige aandoeningen worden uitgesloten.

Hierna kan de arts de diagnose katatonie stellen aan de hand van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), een handboek voor psychiaters. In de DSM 5 staat een lijst met tien belangrijke symptomen. Als iemand minstens drie van deze symptomen heeft kan hij de diagnose katatonie krijgen.

Verder bestaat er een speciale schaal om de ernst van de katatonie te bepalen, de Bush-Francis Catatonia Rating Scale. De score op deze schaal biedt duidelijkheid rond de katatonie en ondersteunt bij het kiezen van een passende behandeling.

Wanneer een arts katatonie snel wil uitsluiten, kan hij bepaalde medicijnen (zoals benzodiazepinen)  toedienen. Iemand zonder katatonie raakt door deze medicijnen versuft of valt zelfs in slaap. Iemand die wel katatonie heeft reageert hier anders op, bijvoorbeeld door actiever te worden.

Pagina laatst aangepast op 29-03-2023

Auteur: Redactie Gezondheidsplein

Deze informatie is gecontroleerd door:

Vond je deze informatie nuttig?

4.7 uit 5 - 42 beoordelingen

Heeft deze informatie jou geholpen?

.
- Advertentie -
- Advertentie -