Hoe herken je een depressie bij kinderen en jongeren?

Er zijn geen recente cijfers over het aantal depressies bij kinderen. Uit het boek ‘Pedagogische adviezen voor speciale kinderen’ van T. van Lieshout (2009) is gebleken dat 3 tot 8% van de 12- tot 18-jarigen last heeft gehad van depressieve gevoelens. Ook bij jongere kinderen kan depressiviteit voorkomen. Hier zijn geen specifieke cijfers over bekend, maar uit de registratie van huisartsen blijkt dat het om ongeveer 1 tot 2% gaat.

Van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar krijgt één op de vijftien te maken met een depressie. Daarmee krijgen jongeren in deze leeftijdscategorie zelfs vaker met depressie te maken dan volwassenen. Toch is de schaamte nog altijd groot en de kennis gering. Daarom sprak de redactie van Gezondheidsplein over de kenmerken van depressie bij jongeren met psychiater Esther van Fenema, verbonden aan de Mental Health Foundation.

‘Jongeren met een depressie hebben eigenlijk twee aandoeningen: de schaamte én de depressie.’ 

Op depressie – en veel andere psychische ziektes – rust nog altijd een groot taboe. Een belangrijke reden hiervoor is het gebrek aan kennis over depressiviteit. Bovendien is depressiviteit in tegenstelling tot veel andere fysieke of zichtbare ziektes, een aandoening die invloed heeft op gevoelens emoties en soms gedrag. Schaamte en onbegrip leiden er volgens Van Fenema toe dat veel mensen het moeilijk vinden om hun depressie bespreekbaar te maken.

Het aantal depressieve jongeren stijgt. Hoe kunnen we deze toename van depressie bij jongeren verklaren? Depressie ontstaat vaak door een combinatie van factoren. Zowel erfelijke eigenschappen, zoals depressiviteit in de familie, als externe factoren waaronder de sociale omgeving spelen hierbij een rol.

Esther van Fenema noemt de ‘succesterreur’ als een van de oorzaken van het toegenomen aantal depressies bij jongeren. Jongeren die al gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van depressieve stoornissen – bijvoorbeeld door genetische aanleg – ontwikkelen sneller een depressie door de hoge idealen die er gesteld worden. Waar vroeger de norm ‘huisje, boompje, beestje’ gold, is het nu vooral belangrijk om ‘nog leuker en nog succesvoller’ te zijn. De drang naar succes is daarmee eindeloos. Deze succesterreur is een grote stressfactor voor veel jongeren. Sociale media hebben hier volgens Van Fenema ook een aandeel in; het maakt het nog makkelijker om jezelf te vergelijken met anderen.

Bij kinderen

Voorbeelden van symptomen van depressiviteit bij kinderen zijn:

• Het kind is verdrietig, huilerig, humeurig, neerslachtig en heeft vaak nergens energie voor.
• Vaak heeft het kind heel weinig of juist heel veel eetlust. In de meeste gevallen komt een kind hierdoor heel erg aan of valt hij juist heel erg af.
• Het kind heeft (bijna) geen plezier meer.
• Moeite met concentratie of besluiten nemen komt ook vaak voor.
• Het kind slaapt bijna niet (hij komt moeilijk in slaap) of hij slaapt juist heel veel. Het kind is vaak moe.
• Het kind heeft een negatief zelfbeeld en geeft zich van veel dingen de schuld (die vaak niet zijn schuld zijn!). Vaak is het kind erg pessimistisch over dingen en kan hij aan zelfdoding denken.
• Moeite met vriendschappen sluiten komt vaak voor onder kinderen met een depressie

Bij jongeren

De kenmerken van een depressie bij kinderen en jongeren zijn in veel gevallen gelijk aan de symptomen van een depressie bij volwassenen. Met behulp van een speciale checklist bepalen artsen of je een depressie hebt. Bij de diagnose depressie heb je minimaal een kernsymptoom en in totaal minimaal vijf symptomen die langer dan twee weken aanwezig zijn.

Kernsymptomen depressie:

• Sombere stemming
• Verlies van interesse en plezier in bijna alle activiteiten

Aanvullende kenmerken depressie:

• Verminderde of juist toegenomen eetlust, wat samen gaat met afvallen of aankomen
• Slecht slapen of juist veel slapen
• Boos en rusteloos gedrag
• Verlies van energie en vermoeidheid
• Gedachten aan de dood of zelfmoord
• Concentratieproblemen
• Schuldgevoelens, gevoel van waardeloosheid en schaamte

Deze symptomen wijzen niet in alle gevallen op een depressie. Voor een diagnose en behandeling ga je naar een psycholoog of psychiater. Meer informatie over de oorzaken, symptomen en vormen van depressiviteit vind je op de aandoeningenpagina op Gezondheidplein over depressie.

Depressiviteit bij jongeren wordt in eerste instantie behandeld met medicatie of cognitieve gedragstherapie. Bij cognitieve gedragstherapie leer je gedragstechnieken om te kunnen omgaan met belemmerende gedachten, zoals depressieve gedachten.

Naast therapie kan antidepressiva voorgeschreven worden. Het gebruik van antidepressiva bij jongeren onder de 21 is de afgelopen jaren flink toegenomen. In 2015 gebruikten 17.000 jongeren een vorm van antidepressiva. Esther van Fenema zegt hierover: ‘Voorzichtigheid is geboden bij het voorschrijven van antidepressiva aan jongeren en kinderen.' Volgens Van Fenema is antidepressiva geen middel dat door de huisarts aan jongeren voorgeschreven zou moeten worden. Onderzoek doet vermoeden dat antidepressiva het risico op suïcidaal gedrag bij jongeren kan vergroten. Het is dus belangrijk dat jongeren onder begeleiding staan van een specialist bij het gebruik van antidepressiva.

Wanneer je het vermoeden hebt dat een kind of jongere in je omgeving een depressie heeft, zijn er meerdere dingen belangrijk. Ten eerste is het belangrijk om ruimte te bieden om over de depressie te praten. Praten zorgt voor minder schaamte. Ga naar de huisarts wanneer je denkt dat je kind depressief is. De huisarts zorgt dan voor een doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater. Zelfhulptips zijn vaak goed bedoeld, maar een depressie is niet iets waar je zelf gemakkelijk vanaf komt. Wees daarom niet bang om hulp te zoeken.

Herkennen van depressie op school

Ook scholen hebben een grote rol in het herkennen van depressieve stoornissen. De Mental Health Foundation geeft door middel van een schoolquiz voorlichting op 500 scholen. Voorlichting zorgt ervoor dat leerlingen een depressie beter herkennen. Naast het herkennen, is ook het omgaan met iemand die depressief is een belangrijk onderdeel van de voorlichting. ’Door de kennis over depressiviteit bij jongeren te vergroten, vermindert het taboe uiteindelijk vanzelf’, aldus Van Fenema.