Waterpokken (Varicella)

In het kort:

• Waterpokken zijn te herkennen aan rode vlekjes en blaasjes op de huid.
• Het is een zeer besmettelijke virusziekte die bijna iedereen wel als kind krijgt.
• Waterpokken kun je in principe niet een tweede keer krijgen.
• Het virus (Varicella zoster) kan op latere leeftijd gordelroos veroorzaken.
• Waterpokken kunnen vervelende complicaties hebben.
• Waterpokken gaan vanzelf over.
• Er bestaat een vaccinatie tegen waterpokken.

Waterpokken zijn te herkennen aan rode vlekjes en blaasjes op de huid. Het is een zeer besmettelijke ziekte die bijna iedereen wel als kind krijgt. De meeste kinderen zijn tussen de twee en acht jaar oud wanneer ze waterpokken krijgen. In een enkel geval krijg je waterpokken pas als volwassene.

Uit cijfers blijkt dat waterpokken niet altijd onschuldig is. In Nederland gingen in 2014 zo’n 45.500 mensen naar de huisarts. Jaarlijks worden gemiddeld 265 mensen met waterpokken opgenomen in het ziekenhuis. Het gaat hierbij met name om kinderen jonger dan vier jaar. Reden voor ziekenhuisopname is meestal een complicatie – een probleem dat onverwachts optreedt door een ziekte – zoals een longontsteking of hersenvliesontsteking.

Na een infectie met het varicellazostervirus, blijft het virus altijd aanwezig in je zenuwstelsel. Bij een lage weerstand – bijvoorbeeld door ziekte – kan het virus gordelroos veroorzaken. Hoe ouder iemand is, hoe meer belastend de ziekte zal zijn. Jaarlijks belanden er zo’n duizend mensen in het ziekenhuis vanwege waterpokken. Het gaat hierbij vooral om mensen die ouder zijn dan vijftig jaar.

Volgens cijfers van het Centraal Bureau van de Statistiek zijn er in de afgelopen jaren vier sterfgevallen door waterpokken bekend. Voor gordelroos ligt dit aantal op twintig sterfgevallen per jaar.

Waterpokken worden veroorzaakt door het varicella zostervirus. Dit virus verspreidt zich via druppeltjes in de lucht die ontstaan bij niezen of hoesten. Wanneer iemand deze druppeltjes inademt, kan hij of zij besmet raken.

Wanneer is waterpokken besmettelijk?

Waterpokken is heel besmettelijk: al twee dagen voordat blaasjes verschijnen op de huid tot het moment dat de blaasjes een korst hebben. Een besmetting kan op twee manieren verlopen:

• Door het inademen van druppeltjes met het virus. Zodra iemand met waterpokken niest, hoest of praat komen geïnfecteerde druppeltjes in de lucht. 
• Door direct contact met vocht uit de waterpokkenblaasjes. Pas als de blaasjes volledig zijn opgedroogd en een korst hebben kun je ze zonder risico aanraken. Let wel op: bij aanraking kun je de korst beschadigen waardoor alsnog vocht vrij kan komen. Raak daarom bij voorkeur ook de korstjes niet aan. Ook het gebruik van (bijvoorbeeld) dezelfde handdoek kan een besmetting veroorzaken.

Incubatietijd waterpokken

De incubatietijd van waterpokken - de tijd tussen het contact met het virus en het daadwerkelijk verschijnen van de symptomen - is ongeveer twee weken. Iemand met waterpokken is besmettelijk van één tot twee dagen vóórdat de blaasjes verschijnen tot het moment dat de blaasjes verdwenen zijn.

Hoewel waterpokken over het algemeen als onschuldig wordt gezien, kun je er flink ziek van worden. Om dit ziekteproces te voorkomen is een waterpokkenvaccinatie mogelijk. Een waterpokkenvaccinatie wordt niet vergoed.

Wat is een waterpokkenvaccinatie?

In de waterpokkenvaccinatie zit de verzwakte vorm van het varicellazostervirus, het virus dat normaal waterpokken veroorzaakt. Omdat het virus nu verzwakt is, kun je er niet ziek van worden. Wel maakt je lichaam antistoffen aan, waardoor je langdurig tegen het virus bent beschermd. De kans dat je hierna nog waterpokken krijgt, is erg klein. Mocht je toch ziekteverschijnselen krijgen, dan zijn deze meestal vrij mild vanwege de al aanwezige antistoffen.

Wanneer krijg je een waterpokkenvaccinatie?

Je kunt beslissen een vaccinatie tegen waterpokken te nemen:

• als je nog nooit waterpokken hebt gehad, of
• binnen drie dagen na blootstelling aan het virus.

Een vaccinatie is al mogelijk op jonge leeftijd, maar ook op oudere leeftijd. Laat je je vaccineren terwijl je het virus al hebt, dan verloopt de infectie met minder (heftige) klachten.

Je kunt zelf beslissen of je een waterpokkenvaccinatie wil. Het is bijvoorbeeld wenselijk als je nog nooit waterpokken hebt gehad en zwanger wil worden. Een besmetting met het virus terwijl je zwanger bent, kan namelijk gevaarlijk zijn voor jezelf en de foetus. Ook als je een lage weerstand hebt – bijvoorbeeld door ziekte – kan een besmetting gevaarlijk verlopen.

Rijksvaccinatieprogramma

Hoewel veel vaccinaties zijn opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma, geldt dit niet voor de waterpokkenvaccinatie. De ziekten in dit programma worden als volksgezondheidsprobleem gezien. De inentingen binnen dit programma worden dan ook gratis aangeboden. Om waterpokken te voorkomen met een vaccinatie dien je vooralsnog te betalen. 

Momenteel wordt onderzoek gedaan naar hoe vaak complicaties voorkomen bij waterpokken. Daarna volgt opnieuw een oordeel of deze vaccinatie in het Rijksvaccinatieprogramma hoort.

Vaccinatie waterpokken in andere landen

De waterpokkenvaccinatie is in 45 andere landen opgenomen in het landelijke vaccinatieprogramma. Dit is onder andere het geval in Amerika, Canada, Spanje en Duitsland.

Zijn er andere manieren om waterpokken te voorkomen?

Waterpokken voorkomen zonder vaccinatie is onmogelijk. Het virus is namelijk enorm besmettelijk. Als je waterpokken hebt kun je de volgende voorzorgsmaatregelen nemen om de kans op besmetting te verkleinen:

• Hoest of nies in een papieren zakdoekje. Gebruik dit zakdoekje eenmalig en gooi het daarna weg.
• Heb je geen papieren zakdoek bij de hand? Hoest of nies dan in de plooi van je elleboog. Gebruik je hiervoor je handen, dan kun je iemand al besmetten door het geven van een hand.
• Was je handen regelmatig.
• Leer kinderen netjes te hoesten en te niezen. 

Heb je nog nooit waterpokken gehad? Vermijd dan liever mensen met waterpokken. Hoe ouder je bent, hoe meer kans je hebt op complicaties bij een eerste besmetting met het waterpokkenvirus. Houd verder pasgeboren baby’s uit de buurt van hoestende en niezende mensen.

Waterpokken hebben enkele kenmerkende symptomen. De eerste paar dagen ben je wat verkouden en hangerig. Daarna verschijnen er rode vlekjes en met vocht gevulde blaasjes over het hele lichaam. Deze blaasjes kunnen ook in de mond of in het haar zitten en veroorzaken veel jeuk. Na enkele dagen drogen de blaasjes in en komt er een korstje op dat er vanzelf afvalt. Na ongeveer tien dagen zijn alle blaasjes verdwenen. Sommige mensen met waterpokken krijgen ook koorts, maar dat hoeft niet.

Wanneer je als volwassene waterpokken krijgt, verlopen de genoemde symptomen meestal veel heftiger en heb je ook iets meer kans op complicaties.

Rode vlekjes zijn het meest opvallende kenmerk van waterpokken. Deze blijven zo’n tien dagen aanwezig. Daarvóór en daarna kun jij of kan je kindje wat hangerig, verkouden en/of koortsig zijn. Complicaties – zoals een longontsteking – blijven langer aanwezig totdat je een juiste behandeling krijgt. Het waterpokkenvirus blijft altijd aanwezig in je lichaam.

De impact van waterpokken op een baby of kind kan groot zijn. Naast de gebruikelijke klachten die vaak tot hangerigheid en gehuil leiden, kunnen er complicaties optreden. Complicaties zijn problemen die onverwachts optreden door een ziekte. Hieronder lees je meer over de impact en het risico van waterpokken op baby’s en kinderen.

Impact van waterpokken op baby en kind

Vooral baby’s en jonge kinderen krijgen waterpokken. Het ontstaat bij 95 procent van de opgroeiende kinderen in Nederland vóór het zesde levensjaar. De ziekte kan ingrijpend zijn. De eerste dagen kenmerken zich door hangerigheid en een verkouden gevoel. Vervolgens ontstaan rode vlekken en met vocht gevulde blaasjes over het hele lichaam. Deze verdwijnen meestal na tien dagen. Sommige kinderen krijgen koorts.

De klachten gaan allemaal gepaard met hevige jeuk, waardoor baby’s en kinderen constant willen krabben. Door krabben kunnen de klachten echter juist erger worden, met ontstekingen en littekens tot gevolg.

Complicaties bij risicogevallen

Waterpokken brengt extra risico op complicaties met zich mee bij:

• Kinderen jonger dan drie maanden waarvan de moeder nooit waterpokken heeft gehad. Hierdoor heeft zij haar antistoffen niet kunnen overbrengen op haar pasgeboren kind. Een baby is pas vanaf drie maanden zelf in staat antistoffen tegen het varicellazostervirus aan te maken. Dit heeft ook gevolgen op latere leeftijd.
• Kinderen met een verminderde weerstand. Het gaat hierbij vooral om:
• kinderen die een immuunsuppressieve behandeling (behandeling waarbij het afweersysteem wordt onderdrukt) ondergaan.
• kinderen met leukemie.
• kinderen die hiv-positief zijn.

Let op: broertjes en zusjes van kinderen die chemotherapie krijgen, kunnen het virus in korte tijd overdragen. Waterpokken is namelijk erg besmettelijk.

Heb je als volwassene nog nooit waterpokken gehad? Dan kun je dit alsnog krijgen. Vooral ouders en mensen die met kinderen werken, lopen risico op besmetting. Bij volwassenen zijn de klachten meestal heftiger en treden er meer complicaties op.

In principe krijg je waterpokken maar één keer in je leven. De meeste volwassenen hebben op jongere leeftijd al waterpokken gehad en zullen het dus niet nogmaals krijgen. Al is dit in sommige gevallen wel mogelijk. Daarover lees je meer onder ‘Wanneer kun je twee keer waterpokken krijgen?’. Het waterpokkenvirus kan ook gordelroos veroorzaken.

Gordelroos door het varicellazostervirus

Is het varicellazostervirus eenmaal je lichaam binnengedrongen (vaak op jongere leeftijd), dan blijft dit altijd aanwezig. Ditzelfde virus kan op latere leeftijd gordelroos veroorzaken. Gordelroos is een infectie die vanuit een zenuwknoop ontstaat. Hierdoor kenmerkt gordelroos zich onder andere door zenuwpijn en ontstaan er in het gebied van de zenuwknoop blaasjes op de huid.

Wanneer kun je twee keer waterpokken krijgen?

Heb je de eerste drie maanden na je geboorte waterpokken gehad, dan kun je later wéér waterpokken krijgen. Gedurende de eerste drie maanden kan je lichaam namelijk geen antistoffen aanmaken. Je profiteert dan van de antistoffen van je moeder – deze krijg je tijdens de zwangerschap via de placenta. Na drie maanden verdwijnen haar antistoffen uit je lichaam, waardoor jouw lichaam bij een nieuwe besmetting zelf aan de slag moet om antistoffen te maken. 

Verder kun je tweemaal waterpokken krijgen als de eerste infectie een mild verloop had. Bij een milde infectie ontwikkelt het immuunysteem meestal onvoldoende afweer.

Waterpokken tijdens de zwangerschap

Zwangere vrouwen die nog nooit waterpokken hebben gehad, moeten extra voorzichtig zijn. Een infectie met het varicellazostervirus veroorzaakt bij hen namelijk sneller ernstige complicaties, zoals een zware longontsteking (varicellapneumonie). De sterftekans kan hierbij oplopen tot veertien procent. Andere – weinig voorkomende – complicaties zijn ontstekingen aan: 

• De lever
• De gewrichten
• Het hartzakje
• De hersenen
• De nieren
• De hartspier 

Gevolgen voor de foetus

Niet alleen zwangere vrouwen lopen meer risico op complicaties; het kan ook gevaarlijk zijn voor de foetus. Zo komt bij vijf procent van de zwangere vrouwen met waterpokken een vroeggeboorte voor. Verder ontstaat bij ongeveer één op de tien gevallen een infectie van de foetus in de baarmoeder. Het gevolg: het congenitaal varicellasyndroom. Dit syndroom kenmerkt zich door huidproblemen, oogafwijkingen en een onvolledige ontwikkeling van ledematen. Soms treden er ook afwijkingen in het centraal zenuwstelsel op.

Heeft een zwangere vrouw nog nooit waterpokken gehad, dan worden er ook geen antistoffen overgebracht via de placenta. Hierdoor krijgt de baby ook geen antistoffen mee, terwijl hij of zij de eerste drie maanden zelf niet in staat is antistoffen aan te maken.

Wil je meer informatie over vaccinaties tegen waterpokken? Neem hiervoor contact op met je huisarts, het consultatiebureau of de GGD. Bereid dit gesprek wel voor. Waarschijnlijk vraagt hij/zij naar een toelichting waarom je interesse hebt in een vaccinatie.