Parkinsonisme

In het kort:

• Parkinsonisme is een verzamelnaam voor aandoeningen met klachten die horen bij de ziekte van Parkinson.
• De oorzaak van parkinsonisme is een tekort aan dopamine, dit kan op verschillende manieren zijn ontstaan.
• Symptomen van parkinsonisme zijn beven, stijve ledematen en trage bewegingen.
• Er zijn verschillende soorten parkinsonisme, waaronder de ziekte van Parkinson, multipele systeem atrofie en vasculaire parkinson.
• Een neuroloog kan aan de hand van scans en bloedonderzoek de diagnose stellen.
• Bij behandeling van parkinsonisme wordt vaak een combinatie van medicatie en fysieke therapie gebruikt.

De ziekte van Parkinson is een vrij bekende aandoening. De term parkinsonisme is echter minder bekend. Parkinsonisme is een verzamelnaam voor een combinatie van klachten die kenmerkend zijn voor de ziekte van Parkinson. Tot deze combinatie van symptomen behoren onder andere stijve en bevende ledematen. Er bestaan meerdere aandoeningen waarbij een combinatie van symptomen optreedt. De verzamelnaam voor deze andere aandoeningen met vergelijkbare klachten is atypisch parkinsonisme.

Alle vormen van parkinsonisme worden veroorzaakt door een tekort aan dopamine in de hersenen. Dopamine is een signaalstofje in de hersenen dat noodzakelijk is voor een goede aansturing van je spieren. Het tekort aan dopamine kan ontstaan doordat:

• Hersencellen afsterven die dopamine produceren (bij de ziekte van Parkinson).
• Hersencellen afsterven die dopamine ontvangen (bij parkinsonisme).
• Het effect van dopamine geblokkeerd wordt doordat de receptoren niet goed werken. Dit zijn de delen van de cel die de dopamine ontvangen en het signaal doorgeven.

Waarom hersencellen afsterven die dopamine produceren en ontvangen, is onbekend. Parkinsonisme is meestal niet erfelijk. Bij sommige vormen van parkinsonisme kan er wel een afwijking in de genen bestaan die leidt tot een grotere gevoeligheid. Parkinsonisme komt vooral voor bij ouderen, maar kan zich soms ook voordoen bij jongere mensen.

De symptomen van parkinsonisme ontstaan doordat bepaalde zenuwen in de hersenen steeds meer beschadigd raken. Deze beschadiging leidt tot verschillende symptomen zoals:

• Schokken of beven van armen en/of benen, meestal in rust (tremor).
• Verhoogde spanning in de spieren, wat leidt tot stijfheid in de ledematen en romp.
• Vertraging van bewegingen en een gebrek aan spontane bewegingen.
• Verlies van houdingreflexen, wat leidt tot een slechter evenwicht (balans), waardoor het valrisico verhoogd.
• Moeite met fijne bewegingen zoals schrijven.

Klachten van parkinsonisme treden niet op in een bepaalde volgorde en kunnen per persoon verschillen. Daarnaast komt de aandoening vaak voor in combinatie met andere stoornissen. Deze stoornissen zijn onder andere angst, depressie, geheugenproblemen, dementie, slaapproblemen, kauw- en slikproblemen en problemen met plassen en ontlasting.

Er zijn verschillende aandoeningen die onder parkinsonisme vallen:

• Ziekte van Parkinson: in een specifiek gebied (substantia nigra) in de hersenen vindt er beschadiging van zenuwen plaats. Hierdoor produceert dit gebied geen dopamine meer.
• Multipele systeem atrofie (MSA): in meerdere gebieden van de hersenen vindt er beschadiging van zenuwen plaats. Afhankelijk van de plaats waar de zenuwen afsterven, treden bepaalde klachten en verschijnselen op. Er is vrijwel altijd sprake van parkinsonisme, stoornissen van de functie van de kleine hersenen (cerebellum) en stoornissen in het autonome zenuwstelsel.
• Progressieve supranucleaire verlamming (PSP): met name zenuwen in een hersengebied belangrijk voor beweging (basale ganglia) en de hersenstam sterven af. Dit gaat gepaard met een ernstige valneiging en een verlamming van de oogbewegingen.
• Corticobasale degeneratie: er is voornamelijk sprake van bewegings- en dementie-symptomen. Een bijzonder verschijnsel bij deze aandoening is dat je de controle over je eigen ledematen kunt verliezen, die lijken daardoor ‘een eigen leven te leiden’. Dit verschijnsel heet ‘alien limb’.
• Vasculair parkinsonisme: de symptomen van parkinsonisme ontstaan hierbij door herseninfarcten of chronische doorbloedingsstoornissen diep in de hersenen. Herseninfarcten kunnen onopgemerkt blijven en later tot parkinsonisme leiden.
• Medicamenteus parkinsonisme: deze vorm van parkinsonisme ontstaat door het gebruik van medicijnen die de werking van dopamine in de hersenen tegengaan. Na stoppen met de medicatie gaan de symptomen meestal altijd over, ook al kan dat soms lang duren. De onwillekeurige bewegingen kunnen altijd blijven bestaan. Verschillende medicijnen die de werking van dopamine tegengaan en daardoor tot parkinsonisme kunnen leiden zijn: antipsychotica, lithium en bepaalde antibiotica.
• Toxisch parkinsonisme: hierbij ontstaat parkinsonisme door blootstelling aan een overmaat van giftige stoffen. Voorbeelden van zulke stoffen zijn koolwaterstofverbindingen, methaan, cyanide en koolmonoxide.

Bij de ziekte van Parkinson en corticobasale degeneratie komen de klachten meer voor aan één kant van het lichaam (asymmetrisch). Bij andere parkinsonisme-aandoeningen doen de klachten zich juist aan beide kanten van het lichaam (symmetrisch) voor. Kenmerkend voor bijna alle vormen van parkinsonisme is het progressieve ziektebeeld, wat betekent dat de klachten met de tijd verergeren.

Parkinsonisme is niet dodelijk. Mensen met parkinsonisme overlijden vaak door een opgetreden complicatie in een vergevorderd stadium. Bijvoorbeeld, je hebt slikproblemen en je krijgt een longontsteking. Doordat de klachten bij atypische parkinsonismen vaak sneller ernstiger worden, treden deze complicaties eerder op.

Er bestaat geen diagnostische test voor parkinsonisme. Symptomen als traagheid en trillen worden ook gezien als kenmerkend voor ouderdom, waardoor de diagnose soms pas laat gesteld wordt. Als je kenmerken van parkinsonisme vertoont, zal de huisarts je doorverwijzen naar een neuroloog. Deze zal proberen een diagnose te stellen. Waargenomen symptomen en verschijnselen spelen een grote rol bij de diagnose. Daarnaast kan de neuroloog gebruik maken van een bloedonderzoek of hersenscan. 

Bron: Hersenstichting