Hoe werkt CAR-T-celtherapie?

Witte bloedcellen beschermen ons tegen ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen, parasieten en schimmels. De T-cel is een type witte bloedcel die naast ziekteverwekkers ook kankercellen opspoort en uitschakelt. Het is dan wel belangrijk dat de T-cel de kankercel als lichaamsvreemd herkent. Helaas is dit bij kanker niet altijd het geval.

Het doel van CAR-T-celtherapie is om T-cellen ‘eigenschappen’ te geven om kankercellen te herkennen als lichaamsvreemd. Door in de T-cel de CAR-code toe te voegen, weet de T-cel niet alleen hoe hij een kankercel herkent, maar ook hoe hij deze moet uitschakelen. Om dit doel te bereiken is het nodig om de eigen T-cellen van de patiënt te bewerken. Dit gaat als volgt:

• Leukaferese. De T-cellen worden uit het bloed gefilterd via een soort dialyseapparaat en opgevangen in een zakje.
• De T-cellen van de patiënt worden aangepast in een laboratorium in de Verenigde Staten of in verschillende landen in Europa.
• Met een onschadelijk virus wordt er een nieuwe code in het DNA van de T-cel gebracht, waardoor de T-cel van eigenschap verandert; er vormt zich CAR op de T-cel. CAR werkt als een antenne en herkent het antigeen CD19, dat zich bevindt op de kankercellen.
• Deze cellen heten nu CAR-T-cellen en worden teruggebracht in het lichaam via een infuus.
• De CAR-T-cellen gaan een verbinding aan met de kankercellen waardoor bepaalde stoffen vrijkomen die de kankercellen uitschakelen.

Het proces van het moment van afnemen van de witte bloedcellen tot het toedienen van CAR-T-celtherapie duurt ongeveer vijf weken. In deze vijf weken is de ziekte nog aanwezig. Dit brengt een ingewikkeld vraagstuk met zich mee. Lees hierover meer op de pagina behandeling met CAR-T-celtherapie bij lymfeklierkanker en leukemie.

CAR staat voor Chimere Antigeen Receptor. Een receptor werkt als een soort voelspriet of antenne. De Chimere Antigeen Receptor is gericht op een bepaald type structuur van de cel. Op dit moment richt de CAR-T-celtherapie zich voornamelijk op het herkennen van de structuur ‘antigeen CD19’, dat zich bevindt op bepaalde kankercellen. Niet elk antigeen kan ongestraft aangepakt worden. Als CAR-T-celtherapie zich namelijk richt op een antigeen dat ook op cellen voorkomt, van bijvoorbeeld het hartspierweefsel of de hersenen, kan dit grote gevolgen hebben. Toch wordt verwacht dat er in de toekomst nog andere varianten worden ontwikkeld.

CAR-T-celtherapie is eigenlijk een behandeling met een levend medicijn. In de literatuur wordt CAR-T-celtherapie ook omschreven als een vorm van immunotherapie. Toch is CAR-T-celtherapie wezenlijk anders dan veel andere immunotherapieën.

Immunotherapie

Vroeger richtte behandeling met medicatie bij kanker zich vooral op het vernietigen van de kankercellen. Met immunotherapie is de behandeling niet direct gericht op de kankercel, maar op het versterken of ondersteunen van het immuunsysteem. Er zijn verschillende soorten immunotherapie, maar in het algemeen kan worden gezegd dat immunotherapie bestaat uit medicijnen die ons afweersysteem helpen om de kankercellen te herkennen en te doden.

Wanneer kankercellen een bepaald eiwit op de cel bij zich dragen, kan deze de afweercel afremmen voordat die de kans krijgt om de kankercel op te ruimen. Daardoor krijgt de kankercel de kans om zich ongeremd te delen. Een bepaald soort immunotherapie (checkpointremmers) haalt de rem die de kankercellen op de afweercellen hebben weg, zodat het immuunsysteem de kankercellen weer gaan aanvallen en opruimen.

Conclusie: de vergelijking en het verschil

Andere vormen van immunotherapie en CAR-T-celtherapie hebben als doel de kankercel voor ons immuunsysteem te ontmaskeren en de kankercel te vernietigen.

Het grote verschil is dat CAR-T-celtherapie geen medicijn is dat volledig in een laboratorium tot stand komt, maar een behandeling is die gemaakt wordt van de afweercellen van de patiënt zelf. Teruggeplaatste CAR-T-cellen worden opgenomen in het lichaam, en blijven dan maanden, soms zelfs jaren in het lichaam. Net als alle andere cellen in het lichaam doen CAR-T-cellen vervolgens mee aan de celdeling.

CAR-T-celtherapie is een behandeling die nog in de kinderschoenen van de toepasbare mogelijkheden staat. Waarschijnlijk heeft de therapie potentie voor nog veel meer vormen van kanker dan waar de behandeling op dit moment voor is goedgekeurd. Het Amsterdam UMC heeft een duidelijke videoanimatie gemaakt waarin de werking van CAR-T-cellen nog eens visueel wordt weergegeven.