IJzerstapeling en ijzerstapelingsziekte

IJzer is belangrijk voor het functioneren van de lichaamscellen. Het is ook belangrijk voor hemoglobine, de stof die rode bloedcellen helpt om zuurstof aan zich te binden. Het lichaam is daarom erg zuinig op de ijzervoorraden.

Je haalt ijzer met name uit voeding. De ijzerwaarde in het bloed wordt in evenwicht gehouden door opname van ijzer uit de darm. Normaal gesproken heb je zo’n 3 gram ijzer in je lichaam. Per dag verbruik je ongeveer 2 milligram ijzer, bijvoorbeeld door zweten, en tijdens de menstruatie iets meer.

De ijzerwaarde in het bloed kan eenvoudig gemeten worden met bloedonderzoek. Dit heet in medische termen de (serum)ferritine-waarde of SF-waarde. Deze waarde kan schommelen tijdens de dag en kan ook verhoogd zijn door bijvoorbeeld infecties. Om meer te weten te komen over de ijzerwaarde in het bloed wordt er daarom vaak meerdere keren gemeten. Soms wordt de ijzerwaarde ook met een MRI bepaald of meet men hoeveel ijzer gebonden is aan het eiwit transferrine. Transferrine vervoert ijzer door het lichaam. 

Een tekort aan ijzer kan leiden tot bloedarmoede en herken je aan bijvoorbeeld langdurige vermoeidheid, duizeligheid en bleekheid. Een teveel aan ijzer in het lichaam (hemochromatose) leidt tot ijzerstapeling. Dit ontstaat echter meestal niet vanzelf. Hier hoef je in het begin nog geen klachten van te hebben, maar dit kan al wel schadelijk zijn. Lees hieronder meer over de mogelijke oorzaken van ijzerstapeling.

Bij ijzerstapeling (hemochromatose) is de concentratie ijzer in het lichaam te hoog. Dit kan erg schadelijk zijn voor de organen, met name voor het hart, de lever, huid en gewrichten. Lees voor meer informatie ook eens de aandoeningenpagina hemochromatose op Gezondheidsplein. Er zijn twee vormen van ijzerstapeling: primaire en secundaire ijzerstapeling.

Primaire of erfelijke ijzerstapeling

Erfelijke ijzerstapeling ontstaat door een verandering in het zogenoemde HFE-gen. Met DNA-onderzoek kun je de erfelijke afwijking vaststellen. Er zijn twee mogelijke erfelijke veranderingen bekend in het HFE-gen: de C282Y- en de H63D-mutatie. Meer over deze veranderingen en de kans hierbij om de aandoening te krijgen of drager te zijn, lees je op de website van de Hemochromatose Vereniging Nederland.

Secundaire ijzerstapeling

Secundaire ijzerstapeling is meestal het gevolg van een andere aandoening, bijvoorbeeld bèta-thalassemie, aplastische anemie, sikkelcelziekte en het myelodysplastisch syndroom. IJzerstapeling is voornamelijk het gevolg van chronische bloedtransfusies. Elke keer als rode bloedcellen via een bloedtransfusie worden toegediend, komt er ook ijzer mee. Elke zak bloed (300 ml) bevat ongeveer 200 tot 250 mg ijzer, wat ruim honderd keer meer is dan de hoeveelheid ijzer die normaal per dag in de darm wordt opgenomen. Wanneer je vaker bloedtransfusies nodig hebt kan dit tot ijzerstapeling leiden. Met bloedonderzoek kan secundaire ijzerstapeling worden aangetoond.

Om schade aan de organen te voorkomen is behandeling bij ijzerstapeling noodzakelijk. Bij erfelijke ijzerstapeling is flebotomie de eerste keuze, beter bekend als aderlaten. Door het aftappen van bloed uit de aderen zakt de ijzerwaarde. Bij secundaire ijzerstapeling krijg je medicijnen die zorgen dat je het teveel aan ijzer kwijtraakt via de urine of ontlasting.

Medicatie bij ijzerstapeling

Medicatie bij ijzerstapeling is erop gericht ijzer uit het bloed te halen. Er zijn in Nederland drie medicijnen bij secundaire ijzerstapeling, deze kunnen door een arts voorgeschreven worden:

• Deferasirox
  Dit medicijn neem je in tabletvorm eenmaal per dag in. Overtollig ijzer wordt voornamelijk afgevoerd via de ontlasting.
• Deferipron
  Dit medicijn neem je in tabletvorm drie keer per dag in (startdosering). Het teveel aan ijzer verlaat het lichaam met name via de urine.
• Deferoxamine
  Dit medicijn wordt via een infuus toegediend. Overtollig ijzer verlaat het lichaam vooral via de urine.

Wil je meer weten over een van de bovenstaande ziektebeelden of ijzerstapeling, dan kun je terecht bij de volgende patiëntenverenigingen: Hematon en OSCAR.