Tekenbeet

Een teek is een spinachtige parasiet, die zich schuilhoudt op hoge grashalmen en in laag struikgewas, (moes)tuinen, parken, bossen en duinen. Ze behoren tot de ‘geleedpotigen’. Dit betekent dat ze een uitwendig skelet (zonder wervels) en meerledige poten hebben. Vrouwelijke teken voeden zich met het bloed van passerende dieren en mensen (ook wel gastheren). Daarbij kunnen ze bacteriën, virussen en parasieten overbrengen. Per jaar hebben ongeveer 1,2 miljoen mensen in Nederland een tekenbeet.

Vaak zijn teken heel klein, ze vallen helemaal niet op in de natuur. Maar dat verandert zodra je er 1 op je huid hebt zitten. Op het eerste gezicht ziet een teek er vooral uit als een klein, zwart spinachtig beestje, maar een volgezogen teek kan een doorsnede van wel 1 centimeter hebben! Daarnaast verandert de teek van kleur, zo kan deze grijs of bruin worden, afhankelijk van het soort teek en hoeveel bloed de teek opgezogen heeft.  

Een teek doorloopt 3 stadia voordat deze volwassen is, namelijk: 

• Larve. Een larve heeft 6 poten en is ongeveer 0,75 millimeter. Een larve kan als deze zich volzuigt 1,25 millimeter worden. Larvenkunnen tot wel 2 jaar zonder bloed overleven.
• Nimf. Een nimf heeft 8 poten en is ongeveer 1,3 millimeter. Een nimf kan als deze zich volzuigt 2 millimeter worden. Nimfen kunnen tot 1 jaar zonder bloed overleven.
• Volwassen. Een volwassen teek heeft 8 poten, een harde huid en kan de kleuren rood, bruin en grijs hebben. Een volwassen teek leeft ongeveer 2 jaar.

Een teek ontwikkelt zich van larve naar volwassen teek in ongeveer 2 tot 3 jaar.

Wereldwijd zijn er zo’n 820 soorten teken. In Nederland leven ongeveer 15 soorten teken, waarvan dee bekendste en meest voorkomende de ‘schapenteek’ (Ixodes ricinus) is. Deze teek is vaak rood-bruin van kleur met zwarte pootjes en is ongeveer 2 tot 3 millimeter groot. Ongeveer 20% van de schapenteken draagt de Borrelia-bacterie met zich mee. 

Naast de schapensteek zijn er nog 3 teken die je in Nederland kunt tegenkomen, namelijk: 

• De vlekkenteek (Dermacentor reticulatus). Deze teek is ook rood-bruin van kleur maar heeft, zoals de naam al doet vermoeden, vlekjes op het lijf. De teek is iets groter, zo’n 3 tot 4 millimeter en kan 1,5 centimeter groot worden. 
• De hondenteek (Rhipicephalus sanguineus). Deze komt steeds vaker voor in Nederland omdat het klimaat hier steeds warmer en vochtiger wordt. De hondenteek is rood-bruin van kleur en wordt blauw-grijs als hij volgezogen is. Deze teek is 2 tot 3 millimeter groot en kan 0,8 centimeter worden in volgezogen toestand. Omdat deze teek blauw-grijs van kleur wordt, kan het zijn dat deze verward wordt met de witte teek. Maar geen zorgen, de witte teek komt alleen in Australië voor. 
• De reuzenteek (Hyalomma marginatum). Deze teek is 3 tot 6 millimeter groot en heeft een donkerbruin-rood lijfje met gestreepte poten. Deze teek gaat actief op jacht naar een gastheer. 

Vaak wordt gedacht dat teken alleen in tropische gebieden voorkomen. Maar dat is dus niet waar. Ze komen ook voor in Nederland en Europa. Door ons mildere klimaat en de daarmee gepaard gaande zachte winters, kunnen teken makkelijk overleven en worden ze ook sneller actief. Teken worden doorgaans actief vanaf 5 graden Celcius. In de maanden maart tot en met oktober (met een piek in april tot en met september) is het risico op tekenbeten dan ook het hoogst. 

De teek leeft vaak in weilanden, struikgewas, duinen, parken en bossen. Maar wist je dat we de meeste tekenbeten oplopen in onze achtertuin? Zodra een mens of dier langskomt, kruipt de teek via het lichaam omhoog en grijpt hij zich vast. Een teek kan dus niet vliegen of springen zoals veel mensen denken en valt ook niet uit bomen. Dat is een fabeltje.  

Naast de tuin, kunnen teken ook het huis in gesmokkeld worden door de kerstboom. In kerstbomen zitten veel insecten. Daarom is het belangrijk om je kerstboom goed uit te schudden voordat je hem in huis zet. 

Het kan lastig zijn om een tekenbeet te herkennen als je niet weet hoe een tekenbeet eruit ziet. Een teek is vaak zo klein dat je hem gemakkelijk over het hoofd ziet. Een teek bevindt zich meestal bij huidplooien, zoals de knieholtes, oksels, achter de oren, rond de haargrens in de nek en bij de rand van je kleding.  Als je bent gebeten door een teek, kun je de tekenbeet herkennen aan een donker zwart puntje dat op de huid zit. Als de teek zich al heeft volgezogen met bloed, dan lijkt de teek op een bruine of grijze erwt. 

Zie je een tekenbeet zonder teek? Dan is de kans groot dat de teek zich al eerder heeft losgelaten. Laat de beet bij de huisarts controleren om de kans op eventuele ziektes te verkleinen.

Je voelt eigenlijk niks van de tekenbeet door een verdovende of bloedverdunnende stof die voorkomt in het speeksel van de teek. Maar soms kun je wel de volgende symptomen ervaren:

• Een rode plek of kring rondom de beet. Deze is kenmerkend voor de ziekte van Lyme. 
• Een wat rodere en dikkere huid op de plek van de beet. Dit is vergelijkbaar met een muggenbeet.
• Jeuk (vergelijkbaar met een muggenbult). Hoe langer de teek in de huid zit, hoe groter de huidirritatie.

Naast bovengenoemde symptomen van een tekenbeet, kun je ook ziek worden van een teek. Er zijn verschillende soorten virussen, bacteriën en parasieten die de teek over kan brengen, waaronder: 

• de ziekte van Lyme 
• tekenencefalitis 

Ziekte van Lyme

Wanneer een teek zich vast bijt kan het virussen, bacteriën en parasieten overbrengen. De meest bekende en gevaarlijkste bacterie die een teek bij zich kan dragen is de Borrelia Burgdorferi-bacterie. Deze bacterie kan de Ziekte van Lyme veroorzaken. Een teek raakt eerst zelf besmet door bloed te zuigen bij muizen of andere kleine knaagdieren. Vervolgens draagt hij de bacterie over op mensen. Meer informatie over de symptomen en behandeling van besmetting met de Borrelia Burgdorferi-bacterie, lees je op onze pagina over de Ziekte van Lyme. De Ziekte van Lyme kan uiteindelijk leiden tot uiteenlopende gezondheidsklachten. Een van de eerste symptomen van de ziekte van Lyme kan een rode ring rond de beetplek zijn (erythema migrans). Deze komt echter slechts in 50% van de infecties voor.

Tekenencefalitis

Tekenencefalitis of Früh Sommer Meningo Encephalitis (FSME) is een virusinfectie die kan worden overgedragen door een tekenbeet. Het virus wordt direct na de beet overgebracht op de mens. Deze virusinfectie kan een hersen(vlies)ontsteking veroorzaken. De kans op een infectie met dit virus na een tekenbeet is gelukkig zeer klein en verloopt in de meeste gevallen zonder klachten.

De ziekte komt veel voor in Europese vakantielanden, voornamelijk in het gebied ten oosten van Frankrijk tot aan Rusland. Vaccinatie wordt sterk aangeraden als je naar een van de risicogebieden reist en veel in de natuur verblijft. Er bestaat een vaccin tegen tekenencefalitis. Zorg er dus voor dat je reisvaccinaties op orde zijn voordat je op reis gaat naar een gebied met FSME.

Het duurt gemiddeld 5 dagen voordat de teek zich volgezogen heeft met bloed. Als de teek verzadigd is, dan laat hij zich weer vallen.  

Als je ontdekt dat je gebeten bent door een teek, dan kun je het beste zo snel mogelijk de teek verwijderen. Hoe korter de teek bloed gezogen heeft, hoe minder de kans dat er een bacterie of infectie overgebracht is. Als een teek binnen 24 uur na de beet wordt verwijderd, is de kans op besmetting nihil. 

Hoe verwijder je een teek?

Een teek kun je het beste verwijderen met een speciale tekentang of tekenverwijderaar. Hou de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast en trek hem voorzichtig recht omhoog uit de huid.

Een teek kun je het beste verwijderen met een speciale tekentang of tekenverwijderaar. Ga als volgt te werk: 

1. Hou de teek met de tang zo dicht mogelijk bij de huid vast en druk de teek niet plat. 
2. Knijp de huid samen zodat de beet iets omhoog komt 
3. trek hem voorzichtig recht omhoog uit de huid. Als een stukje van de kop blijft zitten is dit niet erg, deze laat vanzelf los. Als je de teek niet loskrijgt, draai dan niet met de tang of pincet, daar kan de teek namelijk juist van gaan spugen, waarmee hij ziekteverwekkers kan afgeven. 
4. Maakt de teek dood, zodat hij niet opnieuw op iemand kan vallen. 

Naast de tekentang, kun je een teek ook verwijderen met behulp van een pincet of een zogenaamde tekenkaart. Heb je geen van deze hulpmiddelen? Dan kun je eventueel ook je nagels gebruiken. Het gebruik van een hulpmiddel heeft echter de voorkeur. 

Als je wordt gebeten door een teek, moet je de volgende maatregelen nemen:

• Zorg ervoor dat  je de teek binnen 8 uur verwijdert met een speciale tekenverwijderaar. Zo minimaliseer je het besmettingsrisico. Let op: je loopt dezelfde dag al risico op de ziekte van Lyme, maar nog niet op FSME. Voor FSME is een vaccin beschikbaar.
• Gebruik geen alcohol, zeep of hitte (zoals vuur) om een teek te verwijderen. Wordt de teek verdoofd of verhit, dan raakt hij in shock en geeft hij als reactie via zijn speeksel de ziekteverwekkers af. Knijp ook niet in de teek. Ook dan kan hij juist extra speeksel produceren.
• Na het verwijderen van de teek ontsmet je het wondje met jodium of alcohol (70%). De hulpmiddelen maak je eventueel schoon in kokend water. 
• Noteer de datum waarop je de teek verwijderd hebt. Zo weet je zeker wanneer de 3 maanden voorbij zijn.
• Schrijf de datum waarop je gebeten bent op en zet eventueel met een pen een markering op de huid zodat je niet kunt vergeten waar je gebeten bent. Je kunt ook een foto maken van de beet.
• Let na verwijdering nog drie maanden op de plek waar de teek zich heeft vastgebeten. Verkleuringen van de huid of andere klachten met betrekking tot de ziekte van Lyme kunnen na een paar weken of maanden ook nog optreden. Een rode kring op de plek van de beet, genaamd erythema migrans, wijst bijvoorbeeld op deze ziekte. Deze rode kring komt echter slechts in 50% van de besmettingsgevallen voor. 

Heb je een tekenbeet? Je kunt deze dan melden op tekenradar.nl. Via de website wordt er landelijk onderzoek gedaan naar tekenbeten en de ziekte van Lyme. 

Om een tekenbeet te voorkomen kun je het volgende doen:

• Vermijd hoog gras en struikgewas. Op deze manier voorkom je dat teken op je lichaam overstappen.
• Let op kinderen. Ze spelen meer in de natuur (struiken) en gaan eerder van de paden af. Daardoor lopen ze meer kans op een tekenbeet.
• Draag lichtgekleurde kleding, lange mouwen, een lange broek en stop je broekspijpen in (geïmpregneerde) sokken.
• Gebruik een insectenwerend middel op de onbedekte huid. Bijvoorbeeld een product met DEET. 
• Klop je kleding uit als je door hoog gras en struikgewas hebt gelopen of in het bos bent geweest. Je kunt je kleding ook een half uur in de droger doen, teken gaan namelijk dood bij temperaturen hoger dan 60 graden.

Ondanks het nemen van bovenstaande maatregelen kan een teek soms toch op je lichaam terecht komen. Controleer daarom jezelf en anderen zo goed mogelijk op teken. Vooral op warme en vochtige plekken zoals knieholtes, liezen, oksels en je haargrens. Een teek is zo klein dat je deze snel over het hoofd ziet. Maak er tijdens het tekenseizoen, van april tot en met oktober, een gewoonte van om op een vast moment een tekencontrole uit te voeren. Controleer jezelf en elkaar bijvoorbeeld na het tandenpoetsen als je een dagje buiten in de natuur bent geweest.

Je kunt het beste langs de huisarts gaan als: 

• het niet lukt om de teek zelf te verwijderen 
• je de tekenbeet per ongeluk hebt opengekrabd (de plek moet dan gecontroleerd worden) 
• de huid rondom de beet verkleurt of er een rode ring rondom de beet ontstaat 
• je koorts, spierpijn of gewrichtspijn krijgt in de eerste weken na de beet 
• je hartklachten of zenuwklachten krijgt in de eerste weken na de beet (te herkennen aan bijvoorbeeld aangezichtsverlamming, dubbel zicht, hevige pijn in je arm, je been of in je romp)

Antibiotica na de tekenbeet

Als je snel na de beet klachten krijgt, dan kan de huisarts antibiotica voorschrijven. Hiermee zijn de klachten goed te behandelen. Het kan ook zijn dat de arts preventief antibiotica voorschrijft, dit moet dan wel binnen 72 uur na de beet. Maar let op, antibiotica kent ook nadelen. Overleg dus met je huisarts wat verstandig is.