Psychose

Een psychose is een toestand waarin je je omgeving anders waarneemt dan anderen. Hierbij hoor je bijvoorbeeld stemmen of zie je dingen die er niet zijn. Ook kun je overtuigd zijn van zaken die niet kloppen. 

Iemand met een psychose heeft het idee dat zowel de buitenwereld als zijn of haar eigen gedachten en ervaringen vol zitten met persoonlijke en dreigende signalen. Mensen in een psychose zijn vaak angstig, voelen zich opgejaagd en moeten daarom geruststellend en met een luisterend oor worden benaderd. 

De symptomen van een psychose kunnen hallucinaties en wanen zijn, maar dat hoeft niet. Een psychose bestaat uit verschillende ervaringen die per persoon verschillen. De unieke kenmerken vormen een psychotisch syndroom, waarbinnen vijf dimensies van ervaringen worden onderscheiden: psychose, manie, depressie, motivatie en cognitie. Hieronder vind je meer informatie over deze dimensies.

Hallucinaties en wanen

Iedereen kan wel eens psychotische kenmerken vertonen, bijvoorbeeld achterdochtig worden in bepaalde stressvolle omstandigheden of een stem horen bij het in slaap vallen. Wanneer iemand echt grip op de realiteit kwijt raakt, spreken we van een psychotische episode. De ongewone gedachten die optreden bij een psychose worden wanen genoemd, ongewone ervaringen zoals stemmen horen worden hallucinaties genoemd.

Er zijn verschillende soorten hallucinaties:

• Auditieve hallucinaties: je hoort dingen die er niet zijn, zoals stemmen.
• Visuele hallucinaties: je ziet dingen die er niet zijn, zoals mensen of schimmen.
• Gevoelshallucinaties: je voelt dingen die er niet zijn, zoals beestjes op de huid.
• Smaakhallucinaties: je proeft andere dingen dan die er in werkelijkheid zijn.
• Reukhallucinaties: je ruikt dingen die er niet zijn.

Wanen zijn psychische ervaringen die niet in overeenstemming zijn met de werkelijkheid. Voorbeelden hiervan zijn:

• Denken dat je achtervolgd wordt door iets of iemand.
• Denken dat je in de gaten gehouden wordt.
• Denken dat gebeurtenissen, mensen of voorwerpen een speciale betekenis voor je hebben.

Manie en depressie

Manie en depressie kunnen samengaan met een psychose. Bij een manie ben je opgewekt, hyperactief en optimistisch. Bij een depressie ben je juist neerslachtig en somber en heb je nergens zin meer in. Soms schommelt je stemming tussen deze twee uitersten. Dan wordt er gesproken van een manische depressie.

Veranderingen in motivatie

Soms is er bij een psychotisch syndroom sprake van motivatieproblemen. Als je motivatieproblemen hebt:

• Neem je minder initiatief.
• Ben je minder actief (apathisch).
• Heb je moeite met plannen.
• Heb je moeite om beslissingen te nemen.
• Heb je moeite om dingen af te maken.

Motivatieproblemen gaan soms ook samen met moeilijk in beweging komen, je sloom voelen en minder levendige emoties hebben.

Veranderingen in cognitie

Cognitieve functies kunnen minder worden bij een psychose. Cognitieve functies zijn bijvoorbeeld geheugen, taal, aandacht en het oplossen van problemen. Als je verminderde cognitieve functies hebt, heb je moeite met:

• Dingen onthouden.
• Helder denken.
• Concentreren.
• Emoties van anderen herkennen.
• Sarcasme herkennen.
• Informatie verwerken.

Het heeft meestal tijd nodig voordat een psychose herkenbaar wordt. Er zijn een aantal klachten waardoor je een psychose in een vroeg stadium kunt herkennen. Voordat de psychose er echt is, kun je last hebben van:

• Niet goed kunnen slapen.
• Moeite hebben om te concentreren.
• Moeite met denken.
• Minder actief zijn.
• Minder contact met anderen hebben.
• Steeds minder gaan praten.

Ook kun je de volgende ervaringen hebben voor een psychose:

• Wantrouwend of achterdochtig zijn.
• Af en toe een stem horen die er in werkelijkheid niet is.
• Af en toe iets zien wat er in werkelijkheid niet is, zoals een schim of een flits.

Neem contact op met je huisarts als je deze klachten hebt en je je ongerust maakt. Kortdurende psychische hulp kan vaak een echte psychose voorkomen.

Familieleden en vrienden spelen een belangrijke rol bij het op tijd signaleren van een psychose. Een psychose begint dus met lichte verschijnselen, zoals concentratieproblemen, problemen met sociale contacten en schuw, angstig of achterdochtig gedrag. Het is belangrijk om deze verschijnselen op tijd te herkennen. Hoe sneller een psychose wordt behandeld, hoe groter de kans is op volledig herstel. Merk je dus dat iemand zich anders gaat gedragen? Trek dan aan de bel!

Wie gevoelig is voor een psychose, wordt voornamelijk bepaald door een combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren. Belangrijke omgevingsfactoren zijn:

• Gepest of buitengesloten worden.
• Drugsgebruik.
• Ernstig slaaptekort.
• Een traumatische ervaring (bijvoorbeeld een oorlogstrauma, seksueel misbruik of mishandeling).

Een psychose kan ook ontstaan als gevolg van een psychiatrische ziekte, zoals ernstige depressie, schizofrenie of een bipolaire stoornis. Daarnaast ontwikkelen sommige vrouwen een psychose vlak na de geboorte van een kind – deze gaat vaak gepaard met depressie en/of manie. Als dit het geval is, wordt er gesproken van een postpartumpsychose.

Psychose bij kinderen

Een psychose kan niet alleen bij volwassenen voorkomen, maar ook bij kinderen. Er zijn een aantal risicogroepen voor het ontwikkelen van een psychose. Dit zijn kinderen met:

• Bepaalde genetische syndromen.
• Autisme spectrum stoornis.
• Hinderlijke stemmen die alleen zij horen.
• Een familielid (eerstegraads) met een psychotisch syndroom.

Zorg voor een ontspannen omgeving voor het kind waardoor de kenmerken beperkt kunnen blijven. Wanneer je vermoedt dat jouw kind in een vroeg stadium van, of in een psychose zit, neem dan contact op met je huisarts.

Het is belangrijk dat een psychotische episode in een vroeg stadium wordt herkend, zodat een behandeling snel kan worden gestart en het herstel gemakkelijker gaat. Op het moment dat je de symptomen van een psychose ervaart, is het dus belangrijk om iemand in vertrouwen te nemen over je ervaringen en contact op te nemen met de huisarts. Je huisarts verwijst je door naar een psychiater van een GGZ-instelling of ziekenhuis. 

De diagnose wordt gesteld aan de hand van gesprekken, lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek. Waar nodig wordt ook een psychologisch onderzoek of bijvoorbeeld een MRI-scan gedaan. 

Een psychose kan op verschillende manieren worden behandeld, van medicatie tot therapie. De behandeling zal aansluiten bij de persoonlijke situatie.

Medicijnen
Antipsychotica zijn medicijnen die werken tegen psychotische verschijnselen. Hierdoor heb je minder last van wanen en hallucinaties en slaap je beter. Wanneer je wordt behandeld met medicatie, krijg je begeleiding van een een psychiater.

Voorlichting over psychoses
Dit wordt ook wel psycho-educatie genoemd. Hierbij krijg je inzicht in je klachten en leer je ermee om te gaan.

Psychotherapie
Bij psychotherapie staat het praten over de psychische problemen centraal. Het geeft je meer controle over de psychotische verschijnselen en de gevolgen daarvan. Je kunt je psychose ook beter leren begrijpen, bijvoorbeeld als er een verband is met eerdere trauma’s. Een voorbeeld van psychotherapie is cognitieve gedragstherapie.

Begeleiding bij werk
Als je last hebt van psychosen moet je vaak tijdelijk stoppen met je werk en/of je studie. Het is soms moeilijk om na deze periode weer terug te keren op de werkvloer. Soms is dit ook niet meer mogelijk en moet je ander werk of aangepast werk zoeken. Hierbij kun je begeleiding krijgen van bijvoorbeeld een (arbeids)coach of psycholoog.

Gezinsbegeleiding
Gezinsleden en andere naasten worden ook vaak bij de behandeling betrokken om met de psychosen om te leren gaan.

Als naasten en familie wil je de juiste ondersteuning bieden. Dit is niet altijd makkelijk, dus dit zijn een aantal tips die je kunt toepassen:

• Heb begrip en geduld. Probeer rustig te reageren op iemand in een psychose. Boosheid en irritatie werken averechts. Probeer begrip te tonen voor de wanen en hallucinaties en vooral voor de angst die daarmee gepaard gaat. 
• Verzamel betrouwbare informatie. Zoek goede informatie over psychoses, zodat je beter begrijpt wat iemand doormaakt en deel deze informatie met andere naasten van de persoon.
• Zoek steun voor jezelf. Omgaan en zorgen voor een psychotisch persoon, is (emotioneel) soms zwaar. Het kan helpen om hierover met anderen te praten, zodat je niet je gevoelens en gedachten opkropt. Psychologen en maatschappelijk werkers kunnen je hierbij helpen.

Herken je jezelf of een naaste in de (vroege) kenmerken van een psychose? Neem dan contact op met je huisarts. Na controle of je inderdaad last hebt van een psychose, zal de huisarts een vervolgtraject starten dat het beste bij jou past. 

Wanneer je graag contact wilt opnemen met een hulplijn, kun je gebruik maken van de volgende instanties:

• MIND Korrelatie voor anonieme, professionele, psychische en psychosociale hulp: 0900 1450 of online.
• De Luisterlijn voor een vertrouwelijk gesprek, ieder moment van de dag: 0900 0767 of online.
• 113.nl in geval van nadenken over zelfdoding: (0800) 0113 of online. 

De informatie op deze pagina is gebaseerd op de volgende bronnen:

• Wikipedia
• GGZ-Standaard Psychose
• Psychosenet 
• Patiëntvereniging Ypsilon
• UMC Utrecht