Alvleesklierontsteking (Pancreatitis)

De alvleesklier, ook wel pancreas genoemd, is een langgerekte, trosvormige klier die bovenin de buik ligt, vlak achter de maag. De alvleesklier maakt hormonen aan en geeft deze af aan het bloed. Een voorbeeld hiervan is insuline. Dit hormoon speelt een belangrijke rol bij het regelen van de bloedsuikerspiegel. Daarnaast is de alvleesklier betrokken bij de spijsvertering. De alvleesklier produceert spijsverteringssappen die boordevol enzymen zitten. Deze spijsverteringssappen komen in de darmen terecht waar de enzymen actief worden zodat het voedsel kan worden verteerd. Lees hier meer over de alvleesklier of pancreas.

Bij een alvleesklierontsteking (ook wel pancreatitis genoemd) worden de enzymen al in de alvleesklier actief, terwijl ze eigenlijk pas in de darmen zouden moeten gaan werken. Het weefsel van de alvleesklier wordt dan langzaam door zijn eigen enzymen ‘opgegeten’. Door deze zelfvertering gaat de alvleesklier ontsteken. Een alvleesklierontsteking kan acuut of chronisch zijn. Gebeurt de zelfvertering van de alvleesklier ineens , dan spreken we van een acute alvleesklierontsteking. Gaat dit proces langzamer en duurt het langere tijd, dan is er sprake van een chronische alvleesklierontsteking.

Acute alvleesklierontsteking

Bij een acute alvleesklierontsteking wordt het weefsel van de alvleesklier ineens en snel beschadigd door zijn eigen enzymen. De symptomen treden bij acute pancreatitis dan ook direct in volle hevigheid op. Bij acute alvleesklierontsteking is de ontsteking vaak van tijdelijke aard. In ongeveer 10% van de gevallen verbetert de ontsteking niet, en ontstaat er een chronische alvleesklierontsteking.

Chronische alvleesklierontsteking

Een chronische alvleesklierontsteking kenmerkt zich door een wat wisselend verloop. Rustige periodes zonder klachten worden afgewisseld met periodes waarin de symptomen heel heftig zijn. De ontsteking kan ook voortdurend op de achtergrond aanwezig zijn, met relatief milde klachten. De functie van de alvleesklier gaat hierdoor steeds verder achteruit.

In de meeste gevallen wordt een alvleesklierontsteking veroorzaakt door:

• galstenen die de afvoergang van de alvleesklier naar de darmen verstoppen 
• overmatig alcoholgebruik; met name bij chronische alvleesklierontsteking een veelvoorkomende oorzaak 
• roken, waardoor de alvleesklier te weinig zuurstof krijgt en kan gaan ontsteken 

Soms is er een andere oorzaak, bijvoorbeeld:

• een stofwisselingsziekte (zoals een te hoog kalkgehalte)
• een virusinfectie (bijvoorbeeld de bof)
• een bijwerking van bepaalde geneesmiddelen
• familiaire aanleg
• een ongeval of operatie waarbij de alvleesklier beschadigd raakt

In sommige gevallen blijft de oorzaak onbekend.

Een alvleesklierontsteking kan hevige klachten geven. Hieronder lees je hoe je een acute en een chronische alvleesklierontsteking herkent.

Symptomen van een acute alvleesklierontsteking

Een acute alvleesklierontsteking kun je herkennen aan de heftige pijn links in het midden van de buik, daar waar de alvleesklier zit. Pijn links onder de ribben kan ook ontstaan, deze pijn kan uitstralen naar je linkerzij, linkerschouder en rug. Je krijgt de neiging om voorovergebogen te gaan zitten met je knieën tegen je borst. Koorts, misselijkheid en braken, vooral na een maaltijd, zijn andere voorkomende klachten.  

Opgesomd zijn de symptomen van een acute alvleesklierontsteking:

• plotseling hevige buikpijn, links in het midden van de buik
• mogelijk uitstraling van buikpijn naar de linkerzij, linkerschouder en rug
• koorts
• een snelle ademhaling en kortademigheid
• misselijkheid en braken, wat verergert na een maaltijd
• verminderde eetlust

Symptomen van een chronische alvleesklierontsteking

De symptomen van een chronische alvleesklierontsteking zijn hetzelfde als die van een acute alvleesklierontsteking. Bij een chronische ontsteking treden echter ook nog andere klachten op.

Zo kun je bij een chronische alvleesklierontsteking te maken krijgen met spijsverteringsstoornissen. Dit komt doordat de functie van de alvleesklier steeds verder achteruit gaat. Het orgaan maakt bijvoorbeeld steeds minder enzymen aan en geeft er ook steeds minder af aan de darm. Hierdoor dikt de voedselbrij in de darmen onvoldoende in, waardoor je last krijgt van vetdiarree. Als gevolg van diarree kun je vermageren. Vermagering kan ook optreden  door angst om te eten vanwege pijnklachten na een maaltijd. Ook kan suikerziekte (diabetes) ontstaan, als de alvleesklier stopt met het produceren van insuline. Doordat de ontstoken alvleesklier de afvoer van de galblaas dichtdrukt, kan deze aandoening ook leiden tot geelzucht.

Opgesomd kun je bij een chronische alvleesklierontsteking, naast de klachten van een acute alvleesklierontsteking, last hebben van:

• spijsverteringsstoornissen
• vetdiarree
• vermagering
• suikerziekte
• geelzucht

Meestal heb je bij een ontsteking aan de alvleesklier alleen last van eerdergenoemde symptomen en klachten. Heel soms kunnen zich ook ernstige complicaties voordoen, zowel bij een acute als chronische ontsteking. Mogelijke complicaties zijn:

• stilstand van de darmen
• irritaties en ontsteking van het buikvlies
• een ernstige bloeddrukdaling, als gevolg van vocht dat zich in het ontstekingsgebied ophoopt
• ademhalingsproblemen, wanneer de vochtophoping zich heeft verplaatst
• pseudocysten (hierbij ontstaat in de alvleesklier een holte gevuld met vocht die geïnfecteerd kan raken: deze holte wordt pseudocyste genoemd)

Een alvleesklierontsteking is in sommige gevallen ernstig, en kan gevaarlijk of zelfs dodelijk zijn. Acute alvleesklierontsteking verloopt in 85% van de gevallen mild. Daarbij is de sterftekans ook laag, ongeveer 3%. Soms verloopt de aandoening ernstiger. In 15% van de gevallen heeft een alvleesklierontsteking een ernstig verloop. Daarbij kan een langdurige behandeling op de intensivecare-afdeling nodig zijn. Bij deze zeer ernstige vorm van pancreatitis is de sterftekans hoog: deze varieert van 30% tot 70%.

Een arts stelt de diagnose op basis van je klachten, gecombineerd met diverse onderzoeken, zoals:

• Bloed- en urineonderzoek. Hiermee kan het enzymengehalte in je bloed worden gemeten. 
• Echo van de buik. Dit geeft informatie over de staat van de alvleesklier. 
• Endo-echografie. Dit is een inwendig onderzoek via de mond of anus met een endoscoop (flexibele slang). 
• CT-scan van de buik. Dit krijg je als een echo onvoldoende duidelijkheid biedt. 
• Endoscopisch Retrograde Cholangio- en Pancreaticografie (ERCP). Dit is een kijkonderzoek dat wordt gedaan als het vermoeden is dat galstenen de afvoergang van de alvleesklier blokkeren. 
• Onderzoek van de ontlasting. Hiermee kan het enzym elastase gemeten worden. Dit geeft aan hoe goed de spijsverteringsfunctie van de alvleesklier is. 
• Het maken van röntgenfoto’s. Hiermee kunnen verkalkingen in de alvleesklier worden opgespoord. 

Behandeling van een acute alvleesklierontsteking

Bij een acute alvleesklierontsteking word je voor behandeling in het ziekenhuis opgenomen. Als de oorzaak van de ontsteking onduidelijk is, is het vooral van belang om de ontsteking tot rust te laten komen. Je mag de eerste dagen dan meestal niets eten of drinken. Na een paar dagen wordt er sondevoeding toegediend. Ook krijg je een slangetje in de neus dat naar de maag loopt. Dit slangetje zuigt de maagsappen op zodat de alvleesklier en darmen rust krijgen. Daarnaast krijg je vocht toegediend. Tegen de pijn krijg je pijnstilling.

Is de oorzaak wel bekend? Dan is de behandeling erop gericht om deze weg te nemen. Voorbeelden hiervan zijn:

• het verwijderen van galstenen
• de behandeling van een stofwisselingsziekte
• het vervangen of aanpassen van medicijnen (in het geval dat bijwerkingen van medicijnen de oorzaak zijn)
• pijnstilling bij hevige buikpijn
• medicijnen voor het aanvullen van alvleesklierenzymen, wat helpt bij het ondersteunen van de werking van de alvleesklier
• het krijgen van antibiotica 

Het herstel van een acute alvleesklierontsteking duurt relatief kort. Meestal ben je na 1 tot 2 weken volledig hersteld.

Behandeling van een chronische alvleesklierontsteking

Als bij een opleving van chronische alvleesklierontsteking opname in het ziekenhuis nodig is, zal de behandeling grotendeels hetzelfde zijn als bij de acute vorm: rust, pijnstilling en vocht. Soms is een operatie noodzakelijk, als een deel van de alvleesklier ernstig is aangetast door de ontsteking. Zeker als je verzwakt bent, is een alvleesklieroperatie zeer ingrijpend.

Veroorzaakt de chronische ontsteking voortdurend pijnklachten (op de achtergrond)? Dan kan een behandeling bij een pijnspecialist uitkomst bieden. Bespreek met je arts wat de mogelijkheden zijn.

Het is belangrijk dat een alvleesklierontsteking wordt behandeld door een arts. Wel kun je na een behandeling zelf aanpassingen in je leefstijl doen, om de klachten van de ontsteking te helpen verminderen. In de eerste plaats is het belangrijk om niet (meer) te roken. Door roken kan de alvleesklier namelijk zuurstoftekort krijgen met een ontsteking als gevolg. Daarnaast kun je aanpassingen maken in je dieet. Hieronder lees je welke dieetadviezen gelden voor een acute en een chronische ontsteking.

Een acute alvleesklierontsteking komt vaak door galstenen of alcoholmisbruik. De behandeling in het ziekenhuis is gericht op het verminderen van de klachten en het voorkomen van complicaties. In het ziekenhuis probeer je zelf te eten zonder dat dit te veel pijn oplevert. Je begint daarom met kleine slokjes vloeibare dranken en probeert steeds meer normaal voedsel te eten. Dit werkt het best als je het langzaam opbouwt. Lukt dit niet goed, dan is sondevoeding nodig (vloeibare voeding via een slangetje in je neus). 

Na een behandeling aan een acute alvleesklierontsteking mag je in principe alles eten. Probeer gezond en gevarieerd te eten om je weerstand te ondersteunen.  Het is aan te raden om niet veel vet te eten, omdat dit pijn en vetdiarree kan opleveren. Verder is het belangrijk om voldoende te drinken. Alleen alcohol is de eerste weken na de ontsteking niet toegestaan. Werd de acute ontsteking veroorzaakt door te veel alcohol? Dan is het belangrijk om alcohol te blijven vermijden. 

Voor persoonlijk advies kun je altijd terecht bij je behandelend arts of een diëtist. 

Let er bij een chronische alvleesklierontsteking op dat je genoeg blijft eten en drinken, zodat je voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. Bij chronische pancreatitis kan dit lastig zijn, omdat pijnklachten na een maaltijd vaak verergeren. Het kan helpen om kleine beetjes voedsel, verdeeld over de dag, te eten. Ook kan het helpen om niet veel vet te eten: vet eten kan zorgen voor pijn en vetdiarree. 

Lukt het niet om genoeg te eten en vermager je steeds meer? Dan kan het zijn dat je drinkvoeding nodig hebt. Drinkvoeding is een drankje waarin alle voedingsstoffen van een maaltijd zitten, zoals eiwitten, vitamines en mineralen. Je kunt drinkvoeding bij je apotheek of een diëtist kopen. Soms kan het vergoed worden door de verzekering. 

Daarnaast kan het bij chronische alvleesklierontsteking nodig zijn om extra vitamines en mineralen te slikken. Heb je bijvoorbeeld vaak last van diarree, dan kan het zijn dat je lichaam vitamines minder goed opneemt en je een vitaminegebrek ontwikkelt. 

Verder is het bij een chronische alvleesklierontsteking belangrijk dat je geen alcohol meer drinkt. Het maakt hiervoor niet uit wat de precieze oorzaak van de ontsteking was. Door alcohol gaat de alvleesklier namelijk sneller achteruit. Ook kan alcohol zorgen voor extra pijn. Vermijd alcohol dus als je chronische pancreatitis hebt. 

Wil je persoonlijk advies over jouw dieet bij een chronische alvleesklierontsteking? Neem dan contact op met een diëtist. Wil je hulp bij het stoppen met alcohol drinken? Neem dan contact op met je huisarts, die kan je doorverwijzen.