Maculadegeneratie (Netvliesdegeneratie)

Maculadegeneratie, ook wel netvliesdegeneratie genoemd, is een oogaandoening waardoor de gezichtsscherpte afneemt. Met een klein gedeelte in je netvlies zie je scherp. Dit kleine gedeelte is de gele vlek, ofwel de macula. In de macula zitten kegels. Dit zijn lichtgevoelige cellen waarmee je kleur, contrast en details waarneemt. Door de dichtheid van deze cellen, zien we met de macula het scherpst. Bij maculadegeneratie verliest de macula kwaliteit doordat de kegels afsterven.

Maculadegeneratie ontstaat geleidelijk en is in de meeste situaties niet omkeerbaar. Het proces van achteruitgang duurt soms jaren. Sluipend ontstaat er een wazige, donkere vlek in het midden van het zicht. De meeste mensen blijven om de vlek heen wel scherp zien.

Maculadegeneratie ontstaat meestal na het vijftigste levensjaar. Het is een van de meest voorkomende oorzaken van slechtziendheid onder ouderen (na bijvoorbeeld glaucoom en staar).

Er bestaan twee vormen van maculadegeneratie: leeftijdsgebonden en juveniele maculadegeneratie. Lees hieronder meer over beide varianten.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie komt het meest voor en ontwikkelt zich met de leeftijd. Er bestaan twee vormen van de leeftijdsgebonden variant: droge en natte maculadegeneratie.

Droge maculadegeneratie

Kenmerkend aan de droge vorm is de doffe, donkere plek in het midden van het zicht. Deze vlek ontstaat door afvalstoffen (‘drusen’) achter het netvlies, die langzaam de macula beschadigen. Deze vorm van maculadegeneratie komt bijna altijd voor in beide ogen. Soms slaat droge maculadegeneratie over in de natte variant.

Natte maculadegeneratie

Bij natte maculadegeneratie groeien er bloedvaatjes in de macula. Deze bloedvaatjes zijn van slechte kwaliteit doordat ze vet, vocht en eiwitten lekken en gemakkelijk bloeden. Dit zorgt voor schade aan de macula. Natte maculadegeneratie is te herkennen doordat het zicht vervormt. Lijnen en voorwerpen zijn gebogen of gekronkeld in plaats van recht (metamorfopsie).

De natte vorm van maculadegeneratie begint meestal aan één oog. Later volgt het andere oog. Snelle behandeling is belangrijk. Natte maculadegeneratie veroorzaakt namelijk direct een verslechtering van het kijken. Bovendien is het zo dat zolang de vaten blijven lekken, de gezichtsscherpte verder kan afnemen. Hoe langer je wacht met behandelen, hoe kleiner de kans op goed behoud van het gezichtsvermogen na de behandeling.  

Juveniele maculadegeneratie

Naast leeftijdsgebonden maculadegeneratie bestaat er een juveniele vorm. Bij juveniele maculadegeneratie is er sprake van een aangeboren afwijking en erfelijkheid. De achteruitgang in het zicht begint ongeveer tussen de leeftijd van tien en dertig jaar en bij sommige mensen op jongere leeftijd. Er zijn een aantal erfelijke aandoeningen die gepaard kunnen gaan met juveniele maculadegeneratie. Dit zijn:

• Ziekte van Stargardt
• Ziekte van Best
• Juveniele retinoschisis
• Kegeldystrofie
• Centrale Areolaire Choroidea Dystrofie (CACD)

Lees meer over deze erfelijke aandoeningen op Oogfonds.nl.

Symptomen van maculadegeneratie zijn vaak niet direct te herkennen. In de beginfase heb je geen of weinig klachten. Oogirritatie zoals roodheid of jeuk horen niet bij het ziektebeeld van maculadegeneratie. Dit maakt het extra lastig om de aandoening in een vroeg stadium te ontdekken. Er zijn twee symptomen die duiden op maculadegeneratie.

Wazige vlek of verminderd zicht

In het midden van het zicht ontwikkelt sluipend een wazige, doffe of donkere vlek. Scherpstellen en details herkennen is steeds lastiger. Dagelijkse bezigheden zoals autorijden en lezen gaan moeizamer en je gezichtsherkenning gaat achteruit.

Vervormd zien

Als je zicht vervormd raakt kan dit een teken zijn van maculadegeneratie. Lijnen en voorwerpen lopen niet meer recht, maar in een kronkel (metamorfopsie). Je kunt de beelden vergelijken met een lachspiegel. Als vervormd zien het eerste is wat je opmerkt, neem dan contact op met je huisarts. Onderzoek is belangrijk om andere aandoeningen uit te sluiten en eventueel een behandeling te starten.

Hoe de achteruitgang van de macula precies ontstaat is in veel gevallen onduidelijk. Wel zijn er een aantal risicofactoren die de kans op leeftijdsgebonden maculadegeneratie vergroten. Dit zijn:

• Leeftijd

Maculadegeneratie treedt vooral op bij mensen boven de vijftig jaar. Hoe ouder, hoe groter de kans op het krijgen van deze aandoening.

• Erfelijkheid

Mensen met maculadegeneratie in de familie hebben een grotere kans om op latere leeftijd ook maculadegeneratie te krijgen.

• Roken

Door roken breken antioxidanten af. Deze beschermen het netvlies.

• Oog- en huidskleur

Mensen met blauwe ogen en een blanke huid hebben een verhoogde kans op maculadegeneratie. De reden hiervan is onbekend.

• Overmatig zonlicht
• Hoge bloeddruk 
• Hoog cholesterol

Om natte maculadegeneratie te behandelen is het belangrijk de ziekte vroeg op te sporen. Met de Amslerkaart kun je eenvoudig zelf testen of je maculadegeneratie hebt.

Afbeelding: Amslerkaart. Links: goed zicht. Rechts: verstoord, onduidelijk zicht.
Bron afbeelding: Maculavereniging

De test gaat als volgt:

1. Draag je gewone bril of lenzen.
2. Houdt het raster op 30 centimeter van je gezicht.
3. Bedek met je hand één van je ogen.
4. Kijk met je andere oog naar het middelpunt van het kaartje.
5. Let erop of je het hele raster kunt waarnemen, alle vierkanten in het raster dezelfde afmeting hebben en of alle lijnen van het raster recht lopen.
6. Herhaal de test met het andere oog.

Beeldvertekening (metamorfopsie) wijst op natte maculadegeneratie: lijnen en voorwerpen zie je opeens gebogen of kronkelend in plaats van recht. Kun je bij stap 5 dus niet het hele raster waarnemen, zijn de lijnen vervormd of verschijnen er zwarte of vage vlekken? Neem dan zo snel mogelijk contact op met een oogarts. Een oogarts kan onderzoeken of er inderdaad sprake is van maculadegeneratie, je advies geven, de risico’s bespreken en zo nodig een behandeling starten.

Heb je geen maculadegeneratie, maar zie je wazig van dichtbij of juist in de verte? Lees hier meer over bijziendheid en verziendheid.