Rouw

Rouw is het geheel van reacties na het overlijden van iemand die belangrijk voor je is geweest. Hoe intenser de band, hoe intenser de rouw. Daarbij gaat het zeker niet alleen om relaties met een positief karakter. Relaties waarin sprake is geweest van ruzies, conflicten en negatieve gevoelens kunnen eveneens intense rouw tot gevolg hebben. Volgens de Amerikaanse psychiater W. Worden maken mensen na het overlijden van een voor hem of haar belangrijk persoon vier fasen door:

1. Aanvaarden of ontkennen
2. Pijn en verdriet
3. Aanpassen van verwachtingen, ideeën en opvattingen over de toekomst en het leven
4. De dierbare een nieuwe plek geven.

Na het overlijden van een dierbare is het gevoelsmatig moeilijk om te beseffen dat het verlies heeft plaatsgevonden. Dit ongeloof gaat gepaard met woorden als: 'ik kan het niet accepteren' en 'ik kan het niet geloven dat hij/zij nooit meer terug zal komen'. Het verlies dringt meestal heel geleidelijk tot je door.

Het aanvaarden van het verlies gaat gepaard met hele moeilijke situaties, waarin je eraan herinnerd wordt dat de ander er niet meer is: overal waar je komt waar de overledene ook kwam en alles wat je doet waar die persoon voorheen bij aanwezig was. Steeds meer word je met de neus op de feiten gedrukt: de dierbare is werkelijk voorgoed weg. Sommige mensen die rouwen vinden het zo moeilijk om te aanvaarden dat de dierbare werkelijk overleden is dat ze liever doen alsof er niets gebeurd is. Dat is op zich niet raar. Het verdriet is immers intens en de gevolgen vaak veelomvattend.

De ontkenning van het verlies kan geheel of gedeeltelijk zijn. Er is sprake van totale ontkenning als je gelooft dat de dierbare niet dood is en terugkeert in het leven. Gedeeltelijke ontkenning is bijvoorbeeld dat je nog een tijd met de overledene praat of de tafel voor hem of haar dekt. Ontkenning is een begrijpelijke en normale reactie, maar langdurige ontkenning kan het verwerken van het verlies steeds moeilijker maken.

Als je een dierbare verliest gaat dat gepaard met emotionele pijn. Emotionele reacties als angst, verdriet, boosheid en schuldgevoelens kunnen dan in meer of mindere mate voorkomen. Het ene moment ben je intens verdrietig en verlang je hevig naar de overledene. Het andere moment is het verdriet meer op de achtergrond aanwezig.

Toch is pijn en verdriet geen must tijdens een rouwproces, ook niet als je veel van de overledene hebt gehouden. Bovendien is het zo dat niet iedereen uiting geeft aan verdriet. Verdriet kun je ervaren, terwijl je het met niemand deelt. Datzelfde geldt voor gevoelens van blijdschap: de een reageert ingetogener dan de ander. Probeer de pijn en het verdriet die je voelt een plek te geven, hoe je het ook ervaart of uit. Voortdurend voor het verdriet weglopen door het te onderdrukken of herinneringen aan de dierbare weg te stoppen, maakt het rouwproces alleen maar moeilijker.

Je krijgt meestal te maken met grote of minder grote veranderingen in je leven als een dierbare overlijdt. De mate waarin de veranderingen van toepassing zijn is afhankelijk van de rol van de overledene. Een vrouw van wie de overleden man alle praktische zaken regelde, zal deze voortaan zelf moeten doen of door iemand anders moeten laten uitvoeren. En een vrouw die de opvoeding deelde met haar man staat ineens alleen voor opvoedkundige taken.

Soms verandert je identiteit als nabestaande ook als je een dierbare verliest. Bijvoorbeeld als je vrouw overlijdt en je je geen echtgenoot meer voelt maar een weduwnaar. Een moeder die haar kind verliest, kan haar moedergevoelens ook kwijtraken. En kinderen die hun ouders verliezen, verliezen soms het gevoel om kind te kunnen zijn bij iemand.

Het is onmogelijk om een dierbare na het overlijden te vergeten of los te laten. De relatie met je dierbare blijft bestaan, maar verandert. Wat vroeger werd gezegd, namelijk dat je de band met een overledene moet doorsnijden om het verlies te kunnen verwerken, is dus onzin. Het is zelfs onmogelijk. Wel is het belangrijk om de overledene een nieuwe plek te geven in je leven. Een geschikte plek is een plek die het jou mogelijk maakt om je te richten op de toekomst, bijvoorbeeld dingen die niets te maken hebben met de overledene. Het aangaan van nieuwe relaties horen daar ook bij. Een nieuwe intieme relatie aangaan kan heel moeilijk zijn als je je partner hebt verloren. Vaak gaat dat gepaard met schuldgevoel tegenover de overleden partner. Toch doet het aangaan van een nieuwe intieme relatie in feite niets af aan de band met de overleden partner. De nieuwe relatie staat meer naast de oude dan dat hij die vervangt.

Voor sommigen is het heel moeilijk om de dierbare een nieuwe plek te geven in het leven. Sommigen blijven vasthouden aan de overledene en willen de band met hem of haar niet veranderen. Het kan ook zijn dat je je niet op de toekomst durft te richten omdat je het moeilijk vindt om zonder je dierbare verder te gaan. Vooral bij ouderen speelt dit probleem een rol, omdat verlies van een partner op latere leeftijd extra moeilijk kan zijn. Bovendien zijn ouderen niet altijd in staat om zelfstandig dingen te ondernemen of nieuwe contacten aan te gaan.