Schizofrenie

Schizofrenie is een aandoening die zowel voor de patiënt als zijn omgeving veel leed meebrengt. Het is een aandoening waarvan een stoornis in de hersenen waarschijnlijk de oorzaak is. Letterlijk betekent schizofrenie 'gespleten geest'. Hierdoor denken veel mensen onterecht dat schizofrenie hetzelfde is als een meervoudige persoonlijkheidsstoornis - dit is echter niet het geval. Iemand met schizofrenie is in periodes van psychose het contact met de werkelijkheid kwijt. Deze periodes worden afgewisseld met stabiele(re) periodes.

Bij schizofrenie kan onderscheid worden gemaakt tussen een aantal verschillende typen. Dit zijn:

• Paranoïde schizofrenie, gekenmerkt door wanen of auditieve hallucinaties. Onsamenhangende spraak en afwijkende emoties komen minder voor.
• Gedesorganiseerde of hebefrene schizofrenie, gekenmerkt door onsamenhangende spraak en gedrag en vervlakte of afwijkende emoties.
• Katatone schizofrenie, gekenmerkt door lichamelijke verschijnselen zoals onbeweeglijkheid, buitensporig bewegen of het aannemen van vreemde houdingen.
• Ongedifferentieerde schizofrenie, gekenmerkt door een mengeling van symptomen van de bovengenoemde typen

Wel of geen schizofrenie?

Schizofrenie wordt soms verward met andere aandoeningen. Ook bestaan er enkele aandoeningen waarbij iemand kenmerken van schizofrenie vertoont, maar niet voldoende voor een diagnose of in combinatie met symptomen die niet bij schizofrenie passen. Voorbeelden hiervan zijn een schizoaffectieve stoornis, een schizotypische persoonlijkheidsstoornis en een schizofrenivorme stoornis.

Verandering van gedrag en gedachtes

Iemand met schizofrenie heeft zowel (redelijk) stabiele als psychotische periodes die elkaar afwisselen. Bij schizofrenie zijn in een psychotische periode het denken, gevoelsleven en gedrag ernstig verstoord en verward. Tijdens een psychose is het besef van de realiteit minder en is het onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid moeilijk. Daardoor kan iemand waanbeelden (hallucinaties) krijgen. Hierdoor kan iemand denken iemand anders te zijn (bijvoorbeeld God), of denken dat zijn of haar gedachten van buitenaf bestuurd worden.

Zintuiglijke hallucinaties zorgen dat iemand dingen ziet, hoort of ruikt die er niet zijn - bijvoorbeeld stemmen horen in je hoofd. Iemand met schizofrenie kan moeilijk bereikbaar zijn en erg naar binnen gekeerd. Daardoor kan iemand heel passief worden. Zij zijn teruggetrokken en kunnen weinig prikkels verdragen. Tijdens een psychose treedt echter juist heel druk en onrustig gedrag op. Slapen lukt dan vaak niet meer en het dag- en nachtritme kunnen worden omgedraaid. Ook kunnen associatiestoornissen optreden, wat op anderen overkomt als 'vreemde gedachtesprongen'. Het zorgt dat iemand een denkpatroon volgt dat door anderen niet te volgen is. De uitspraken van iemand in een psychose komen warrig en onbegrijpelijk over. In schizofrene periodes kan een verlammende besluiteloosheid optreden, waardoor iemand een keuze voor een eenvoudige handeling niet meer kan maken.

Invloed van schizofrenie op gevoelens

Behalve het denken en het gedrag, worden ook gevoelens sterk beïnvloed door schizofrenie. Dit wordt vervlakking van het affect genoemd. Iemand kent dan bijvoorbeeld geen schuldgevoelens, geen verdriet of vreugde, of juist intens verdriet of vrolijkheid. Diegene komt op anderen ook afgevlakt over. Iemand in een psychose brengt zelden anderen in gevaar, eerder zichzelf. Iemand met schizofrenie heeft niet uitsluitend verwarde periodes maar ook stabielere periodes. Dan is het gestoorde gedrag slechts latent aanwezig. Ook dan kan iemand somber of onrustig zijn.

Door schizofrenie wordt iemands persoonlijkheid ernstig aangetast. De eenheid tussen denken, voelen, willen en handelen gaat verloren, vaak zonder dat de patiënt dat in de gaten heeft. Na een psychotische periode wordt iemand vaak toch niet meer helemaal de oude. Er kan soms niet meer op het niveau van vroeger gefunctioneerd worden. Het concentratievermogen is slechter dan voorheen. Soms is zelfs het volgen van een lang gesprek moeilijk. De energie en wil om dingen te ondernemen is afgenomen. En de interesse in en betrokkenheid bij de omgeving is vaak verminderd. Iemand met schizofrenie heeft veel meer de behoefte dan vroeger om alleen te zijn. Hierdoor is het voor mensen met schizofrenie vaak erg moeilijk om een baan te hebben.

De oorzaak van schizofrenie is onduidelijk. Wel is bekend dat opvoeding of gezinsleven geen oorzaken zijn. Of schizofrenie erfelijk kan zijn is onduidelijk, maar er wordt wel gedacht dat dit, samen met omgevingsfactoren, een rol kan spelen.

 Waarschijnlijk is een stoornis in de hersenen de oorzaak van schizofrenie. Er wordt onderzoek gedaan naar biologische, psychologische en sociale factoren. Vermoed wordt dat de combinatie van bepaalde biologische factoren (welke erfelijk kunnen zijn) leidt tot kwetsbaarheid voor stress (zoals onder- of overbelasting) en dit zou aanleiding zijn voor het uitbreken van de symptomen van schizofrenie: de psychose. Dit noemt men ook wel de kwetsbaarheid-stress-hypothese. Ook complicaties die optraden voor, tijdens of na de geboorte kunnen een rol spelen. Denk hierbij aan een influenza-infectie tijdens het tweede trimester van de zwangerschap, een zuurstoftekort tijdens de geboorte of een laag geboortegewicht. Dit betekent echter niet dat iedereen die dit heeft meegemaakt ook schizofrenie krijgt.

Bij wie en wanneer treedt schizofrenie op?

De ziekte kan bij iedereen voorkomen, elk karakter (druk of rustig, vrolijk of somber), elk sociaal milieu, elke intelligentie (van hoogbegaafd tot zwakzinnig). Meestal spreken we van schizofrenie als iemand zes maanden aaneengesloten psychotische verschijnselen heeft, waarvan er gedurende één maand actieve hallucinaties, onsamenhangende spraak en/of negatieve symptomen voorkomen. Schizofrenie is een chronische ziekte. Naar schatting lijden in Nederland 100.000 tot 150.000 mensen aan schizofrenie. Vaak beginnen de symptomen tussen het zestiende en vijfentwintigste levensjaar. Het komt bij mannen en vrouwen even vaak voor, maar openbaart zich bij vrouwen gemiddeld vier jaar later dan bij mannen.

Bij schizofrenie worden drie soorten symptomen onderscheiden: positieve symptomen, negatieve symptomen en cognitieve verslechtering.

Positieve symptomen bij schizofrenie (Actieve symptomen)

Er wordt van positieve symptomen gesproken wanneer iemand met schizofrenie iets ervaart dat iemand zonder schizofrenie niet zou ervaren. Voorbeelden hiervan zijn:

• Wanen
  • Achtervolgingswanen, het idee dat je wordt achtervolgd of bespioneerd.
  • Betrekkingswanen, het idee dat passages uit boeken, songteksten of het nieuws speciaal voor jou bedoeld zijn en betrekking op jou hebben.
  • Gedachteonttrekking en gedachteinbreng, het idee dat anderen je gedachten kunnen lezen of dat je gedachten van buitenaf worden opgelegd.
• Hallucinaties
  • Auditieve hallucinaties, het horen van stemmen die met elkaar praten, je bekritiseren en je soms zelfs opdrachten geven. Deze vorm komt het vaakst voor.
  • Hallucinaties op het gebied van andere zintuigen, zoals zicht, geur, gevoel of smaak.
• Verwardheid
  • Tijdens een psychose verloopt het denken te langzaam of te chaotisch, met verwarde en onsamenhangende spraak, geratel of een onvermogen om gesprekken goed te volgen als gevolg.
• Bizar gedrag
  • In extreme gevallen kan katatonie voorkomen, waardoor je in een verstijfde houding blijft staan of juist constant een bepaalde nutteloze beweging maakt, ondanks pogingen van anderen om je ermee op te laten houden.

Negatieve symptomen bij schizofrenie (Passieve symptomen)

 Bij negatieve symptomen valt er iets weg wat er voorheen wel was. Voorbeelden hiervan zijn:

• Het afvlakken van emoties.
• Teruggetrokken gedrag.
• Spraakarmoede, een vermindering van gedachten waardoor je ook minder gaat praten.
• Athenodie, een afgenomen vermogen om fijne gevoelens te ervaren.
• Weinig belangstelling voor activiteiten waar je je vroeger mee bezig hield.

Cognitieve verslechtering bij schizofrenie

 Tot slot is er cognitieve verslechtering. Dit houdt in dat je last krijgt van concentratie- en geheugenproblemen. Activiteiten waarbij organisatie, planning en probleemoplossend vermogen zijn vereist, worden moeilijk tot onmogelijk. Beroepen waarbij deze dingen belangrijk zijn of waarbij beslissingen moeten worden genomen of moeilijke handelingen moeten worden uitgevoerd zijn dan ook niet haalbaar.

Er wordt gesproken van schizofrenie wanneer een aantal van eerdergenoemde verschijnselen gedurende minstens zes maanden aanhouden. Ook moeten de prestaties op het werk, school of andere gebieden duidelijk verslechteren. Eerst kijkt de arts of de verschijnselen door een andere aandoening of probleem veroorzaakt kunnen zijn, zoals een drugsverslaving, alcoholverslaving, hersentumor, epilepsie of bijwerkingen van medicijnen. Tijdens een MRI-scan of een CT-scan kunnen hersenafwijkingen worden aangetoond bij mensen met schizofrenie, maar deze zijn niet specifiek genoeg om de aandoening vast te stellen door alléén een scan.

Meer weten over schizofrenie? Op de website van Ziekenhuis.nl vind je extra informatie.