Clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn is een vrij zeldzame maar zeer ernstige vorm van hoofdpijn die in aanvallen optreedt. Clusterhoofdpijn wordt ook wel neuralgie van Horton genoemd en staat in de volksmond ook wel bekend als ‘suicide headache’ (zelfmoordhoofdpijn), vanwege de bijna ondraaglijke pijn. 

Clusterhoofdpijn is een snijdende of borende hoofdpijn aan 1 kant van het hoofd die uitstraalt naar je oogkas en zich kan uitbreiden tot nekpijn. De pijn treedt op in de vorm van plotselinge aanvallen. Zo'n aanval duurt 15 minuten tot 3 uur en kan meerdere keren per dag voorkomen. Tijdens een aanval voelen mensen met clusterhoofdpijn een hevige, bijna ondraaglijke pijn. Clusterhoofdpijn wordt zo genoemd omdat de aanvallen meestal optreden in clusters. Zo'n cluster duurt enkele weken of maanden, waarna er een periode zonder aanvallen volgt. Er bestaat echter ook een chronische vorm van clusterhoofdpijnen, waarbij er geen rustperioden zijn. 

Een opvallend kenmerk van clusterhoofdpijn is dat de aanvallen vaak op bijna precies dezelfde tijdstippen van de dag optreden, bij de meesten ‘s nachts. Clusterhoofdpijn komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen en dan vooral bij een leeftijd van 20 tot 40 jaar. 

Clusterhoofdpijn is onder te verdelen in een episodische en een chronische vorm. Bij de episodische vorm van de hoofdpijn worden periodes van weken tot maanden met aanvallen, afgewisseld met periodes zonder pijn. Zo’n pijnvrije periode kan jaren duren, waarna de pijn plotseling weer kan terugkomen. De perioden met klachten worden episoden of clusters genoemd. 

De chronische vorm kent geen pijnvrije periodes. Aanvallen kunnen dan elke dag voorkomen. De episodische vorm van clusterhoofdpijn kan overgaan in de chronische vorm, en andersom. Chronische clusterhoofdpijn is zeldzaam. 

Clusterhoofdpijn moet overigens niet verward worden met migraine, een andere vorm van hoofdpijn. Mensen met migraine voelen de aanval vaak aankomen, zijn misselijk en willen het liefst stil gaan liggen – in tegenstelling tot clusterhoofdpijn. Ook spanningshoofdpijn is een heel andere aandoening, met zijn eigen kenmerken en oorzaak. 

Hoewel er uitgebreid onderzoek wordt gedaan naar clusterhoofdpijn, is er nog geen duidelijke oorzaak bekend. Het ontstaan van de ziekte kan te maken hebben met een afwijking in de hypothalamus, een deel van de hersenen. De hypothalamus heeft een groot aantal functies voor het lichaam, waaronder het regelen van de bloeddruk, de hartslag, de hormoonhuishouding en de biologische klok. Dit laatste zou een reden kunnen zijn voor het feit dat de pijnaanvallen vaak rond dezelfde tijdstippen opkomen. Verder zou erfelijkheid een rol kunnen spelen bij het ontstaan van clusterhoofdpijn. 

Er zijn verschillende factoren waarvan wordt gedacht dat ze een aanval van clusterhoofdpijn kunnen uitlokken. Mogelijke uitlokkende factoren zijn bijvoorbeeld alcohol, bepaalde hartmedicijnen en weinig zuurstof (bijvoorbeeld op grote hoogtes). Het is echter nog niet bewezen dat deze dingen echt invloed hebben op het ontstaan van een aanval. 

Het belangrijkste symptoom van clusterhoofdpijn is dat het vrij plotseling komt opzetten. Mensen met de aandoening beschrijven een aanval als een haast ondraaglijke pijn aan de zijkant van het hoofd. De pijn treedt vaak op aan 1 kant van het hoofd, rond het oog of de slaap. 

Symptomen van clusterhoofdpijn treden altijd op aan de kant van het hoofd waar de pijn zit. De meest voorkomende bijverschijnselen zijn een rood of tranend oog, een verstopte neus of een loopneus, een zwetend voorhoofd, een vernauwde pupil, een hangend ooglid of een ooglidzwelling. Meer dan de helft van de mensen met clusterhoofdpijnen heeft een aantal uren of dagen voor een naderende aanval al last van voortekenen, zoals een tranend of rood oog, een verstopte neus, een doof gevoel in het gezicht, nekpijn en tintelingen rondom de slaap, het oog en de neus. 

In tegenstelling tot mensen met migraine, die het liefst in een donkere kamer stil willen liggen, worden mensen met clusterhoofdpijn juist erg onrustig. Ze hebben een grote bewegingsdrang en gaan onrustig rondlopen. 

Het stellen van de diagnose clusterhoofdpijn gebeurt meestal op basis van het verhaal van de patiënt. De klachten die bij de aandoening passen zijn vaak zo specifiek, dat veel nader onderzoek niet nodig is. Het is dus wel van belang om je klachten goed te omschrijven. Het bijhouden van een hoofdpijndagboek kan daarbij helpen. 

Clusterhoofdpijn is niet te genezen, maar kan wel worden behandeld. De behandeling van clusterhoofdpijn bestaat uit het bestrijden van de pijn tijdens een aanval en het proberen te voorkomen van een aanval.

Pijnbestrijding tijdens een aanval

Er zijn twee manieren om de pijn tijdens een aanval te verminderen: met zuurstoftherapie of medicatie. Welke behandeling je krijgt, is afhankelijk van eerdere ervaringen en de beschikbaarheid van zuurstof. Dit bespreek je met de neuroloog.

Bij zuurstoftherapie wordt gedurende vijftien minuten, 100 procent zuurstof, toegediend. Dit gebeurt via een kapje over je mond en neus of een slangetje in je neus. Na tien tot vijftien minuten zou de aanval van clusterhoofdpijn moeten stoppen. Hoe sneller je begint met de behandeling, hoe beter het werkt. Zuurstoftherapie kan in het ziekenhuis, een hoofdpijncentrum of thuis toegepast worden. Je bespreekt vaak samen met de huisarts of neuroloog de mogelijkheden.

Daarnaast kan een injectie van het medicijn sumatriptan worden gegeven. Ook dit middel geeft bij een groot deel van de mensen verlichting van de pijn binnen tien tot vijftien minuten. Dit komt doordat het geneesmiddel de bloedvaten in de hersenen vernauwt, waardoor de pijnprikkel afneemt. Het middel mag maximaal tweemaal per dag worden gebruikt.

Voorkómen van een aanval

Een behandeling om een aanval te voorkomen gebeurt altijd in overleg met de neuroloog. Om het aantal aanvallen van clusterhoofdpijn te verminderen, wordt het meest gebruikgemaakt van het middel verapamil. Je neemt dit medicijn dan voor langere tijd in. Het kan afgebouwd worden als je een tijd geen aanvallen meer hebt gehad. Werkt verapamil onvoldoende? Geef dit dan aan bij de neuroloog. Hij of zij kan andere medicijnen aanraden zoals lithiumcarbonaat, pizotifeen, prednison, ergotamine of als laatste keuze bij vooral chronische clusterhoofdpijn methysergide.

Tijdens een clusterperiode is het verstandig om het gebruik van alcohol te vermijden, omdat dit een aanval uit kan lokken. Hetzelfde geldt voor het gebruik van medicijnen die de bloedvaten verwijden.