Nierstenen (Calculi)

In het kort:

• Nierstenen zijn steenachtige afzettingen in de afvoerwegen van de nier, het nierbekken en de urineleider.
• Een grote hoeveelheid kleine kristallen, die zijn gevormd in de urine, kunnen samen een niersteen vormen.
• Doorgaans plas je kleine kristallen uit, maar als nierstenen te groot worden dan kunnen ze een blokkade vormen. Een blokkade van de urinewegen kan leiden tot schade aan de nieren en afvoerwegen van de blaas.
• Hoe nierstenen precies ontstaan is onduidelijk, maar enkele bepalende factoren zijn onder andere: te weinig drinken, overmatig zweten, overgewicht, bepaalde zouten in het lichaam en te veel eiwitten eten.
• Enkele symptomen van nierstenen zijn: extreme bewegingsdrang, misselijkheid, braken en zweten.
• Nierstenen zijn te verhelpen door middel van spierverslappers, een ingreep met een holle naald of een niersteenvergruizer.
• De drink- en voedingsadviezen bij nierstenen zijn afhankelijk van het soort nierstenen waar je last van hebt.

Zoals je galstenen kunt krijgen in je galwegen kun je ook nierstenen krijgen in de afvoerwegen van de nier; het nierbekken en de urineleider. Nierstenen (calculi) zijn steenachtige afzettingen. Ze zijn opgebouwd uit een groot aantal kleine kristallen die gevormd zijn in de urine. Kleine steentjes plas je vaak spontaan uit, maar nierstenen kunnen groot genoeg worden om obstructies te vormen.

Nierstenen worden gezien als welvaartsziekte. Voor 1900 kwamen ze niet voor. Ook in ontwikkelingslanden zijn nierstenen zeldzaam. Er wordt gedacht dat dit komt doordat we tegenwoordig veel meer dierlijke eiwitten en zout eten.

Urine bevat afvalstoffen die uitgescheiden moeten worden, zoals afbraakproducten van voeding, overtollige zouten en soms medicatie. Uit al deze afvalstoffen kan spontaan een neerslag van slecht oplosbare zouten ontstaan. 

Dit zogenaamde kristallisatieproces wordt geremd door stoffen die van nature in urine voorkomen, zoals citraat, eiwitten en suikers. Nierstenen worden gevormd wanneer de kristallen toch achter kunnen blijven in de nier. Hoe dit precies kan gebeuren is nog onduidelijk, maar mogelijk kan het veroorzaakt worden door:

• Te weinig drinken
• Overmatig zweten
• De aanwezigheid van bepaalde zouten in het lichaam
• Gebruik van bepaalde geneesmiddelen
• Urineweginfecties
• Overgewicht
• Het eten van teveel eiwitten (vooral uit vlees)
• Het eten van veel zout

Nierstenen komen bij mannen ongeveer vier keer zo vaak voor als bij vrouwen. Ook komt de aandoening vaker voor bij jongeren dan bij ouderen. Vooral mannen tussen de 20 en 30 jaar lopen risico.

Nierstenen geven niet altijd klachten. De meeste nierstenen zijn kleiner dan vijf mm en kun je vanzelf uitplassen. Is de niersteen groter, dan kan deze in de urineleider blijven steken. Dit wordt een niersteenaanval of een niersteenkoliek genoemd. 

Vaak begint een niersteenaanval met een vage pijn in de onderrug (flanken). Door spiersamentrekkingen in de urineleider wordt geprobeerd de steen uit te drijven. Dit proces gaat gepaard met hevige kramp en onrustigheid (koliekpijn). De pijn kan uitstralen naar de zijkant van de buik, lies, bovenbeen en geslachtsorganen. Hiernaast kan door de blokkering van de urineleider de urine niet goed worden afgevoerd. de nieren raken dan vol. Dit noemt men stuwing en kan veel pijn geven. 

Tijdens een niersteenaanval kun je daarnaast last hebben van de volgende klachten:

• Extreme bewegingsdrang
• Misselijkheid
• Braken
• Zweten

Wanneer stenen je urinewegen blijven blokkeren, kan dit aanleiding geven tot blaas- of nierbekkenontsteking. Daarnaast kan de blokkade je nieren en afvoerweg naar je blaas ernstig beschadigen.

Bronnen: Radboud UMC, NHG-standaard, Thuisarts, Nierstichting