Overspannen (Surmenage)

Overspannen zijn is een stressgerelateerde aandoening. Het wordt niet per definitie veroorzaakt door werkstress. Overspannenheid (surmenage) ontstaat door aanhoudende stress of spanning in een maatschappelijke, werk- of privésituatie. Je hebt eigenlijk een verstoorde balans tussen draagkracht en draaglast, waardoor je draagkracht overbelast raakt. Ben je overspannen? Zorg dan voor voldoende rust. Neem ook concrete stappen om je balans te herstellen, bijvoorbeeld door een stresscoach in te schakelen. Kun je een paar uur blijven werken, dan is dat beter dan helemaal stoppen. In het algemeen geldt namelijk: hoe langer het volledig ziekteverzuim, hoe lastiger het is om weer terug te keren naar de werkvloer.

Volgens de Landelijke Eerstelijns Samenwerkingsafspraken (LESA’s) van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) ben je overspannen als je last hebt van elk van de volgende 4 criteria: 

1. Je ervaart ten minste 3 van de volgende klachten: 

• moeheid
• gestoorde of onrustige slaap
• prikkelbaarheid
• niet tegen drukte/herrie kunnen
• emotionele labiliteit
• piekeren
• een gejaagd gevoel
• concentratieproblemen of vergeetachtigheid

2. Je hebt gevoelens van controleverlies of machteloosheid als reactie op het niet meer kunnen hanteren van stressfactoren in je dagelijks functioneren. Je ‘kan het niet meer aan’ en hebt het gevoel grip te verliezen.

3. Je ervaart significante beperkingen in het beroepsmatig of sociaal functioneren. Je hebt 1 of meer sociale rollen (bijvoorbeeld de rol van werknemer, de rol van huisvader of -moeder) voor minstens 50% laten vallen.

4. Stressgerelateerde symptomen, zoals controleverlies en (sociaal) disfunctioneren, zijn niet uitsluitend het directe gevolg van een psychiatrische stoornis zoals een depressieve stoornis. Ook met een psychiatrische stoornis kun je overspannen raken.

Bij twijfel aan de diagnose overspannen of burn-out kan je huisarts of bedrijfsarts verder onderzoek doen naar stress, depressie, angst en somatisatie.

Ben je overspannen en neem je de symptomen en kenmerken serieus dan is de kans groot dat je redelijk snel de draad weer oppakt in je werk- en privéleven. De meeste mensen met overspannen symptomen herstellen binnen 2 tot 6 maanden. Negeer je de symptomen, dan loop je het risico op een burn-out.

Overspannen zijn kan verschillende oorzaken hebben. Overspannen word je niet altijd van een hoge werkdruk. Je raakt overspannen door chronische stress: dit kan net zo goed komen door maatschappelijke druk of stressoren in de privésituatie, zoals ziekte. Een traumatische of ingrijpende persoonlijke gebeurtenis, zoals een scheiding of verlies, kunnen evengoed aanleiding zijn voor overspannenheid. Indien werkomgeving en werkdruk een hoge mate van werkstress veroorzaken, ben je waarschijnlijk wel overspannen geraakt door je werk. 

Burn-outklachten lijken erg op klachten die horen bij overspannen zijn. Burn-out is een vorm van overspannenheid, maar niet hetzelfde. Bij een burn-out duren de klachten langer dan 6 maanden en staan de extreme vermoeidheid en uitputting op de voorgrond. Kenmerkend voor een burn-out is een lange voorgeschiedenis met spanningsklachten, emotionele uitputting en sociaal disfunctioneren. Heb je een burn-out? Dan lukt werken nauwelijks of niet en heb je een verminderd gevoel van competentie en een negatieve houding naar mensen in je werkomgeving. Een burn-out hoeft overigens ook niet altijd werkgerelateerd te zijn. 

Ben je overspannen, dan is niet altijd een behandeling nodig. Soms kun je zelf door rust te nemen uit je overspannenheid raken. Lukt het je niet zelf? Dan kun je bij je huisarts langsgaan voor begeleiding. Ook een bedrijfsarts en eerstelijnspsycholoog kunnen eventueel helpen.