Ontlastingsincontinentie (fecale incontinentie)

In de endeldarm, het laatste deel van de dikke darm, wordt ontlasting tijdelijk opgeslagen. Als de endeldarm vol is, wordt er een signaal afgegeven. Dit noemen we aandrang. Dan komt er druk op de anus te staan. De anus sluit de endeldarm af en zorgt er, samen met de bekkenbodemspieren, voor dat je je ontlasting kunt ophouden. Als het niet lukt om de ontlasting op te houden, dan spreken we van ontlastingsincontinentie. In Nederland hebben naar schatting 100.000 mensen ontlastingsincontinentie.  

Andere vormen van incontinentie zijn urge-incontinentie, stressincontinentie, overloopincontinentie en zwangerschapsincontinentie.  

Ontlastingsincontinentie kan gepaard gaan met andere klachten, zoals: 

• Geen aandranggevoel hebben.  
• Verlies van kleine hoeveelheden slijm uit de anus.  
• Geen controle hebben over scheten laten.  
• Pijn, jeuk of irritatie rond de anus.  
• Psychische klachten, zoals schaamte, onzekerheid en angst voor ‘ongelukjes’.  

Het niet kunnen ophouden of verliezen van de ontlasting kan diverse oorzaken hebben, namelijk: 

• Beschadiging van de kringspier in de anus. Dit komt vooral voor bij vrouwen die een zware bevalling achter de rug hebben. Bij beschadiging van de kringspier voel je nog wel aandrang, maar lukt het niet goed om de ontlasting op te houden.  
• Een verslapte kringspier in de anus. Dit gaat vaak samen met een verslechterde werking van de zenuwen naar de kringspier, waardoor het aandranggevoel verdwijnt. Hierdoor merk je niet dat je ontlasting verliest.  
• Beschadiging van zenuwen die de kringspier en de bekkenbodemspieren aansturen. De zenuwen kunnen beschadigd raken door een zware bevalling, langdurige verstopping, een operatie, ouderdom of een ziekte, zoals MS.  
• Verzakking van de endeldarm (anale prolaps). Hierbij is een deel van de endeldarm via de anus naar buiten gezakt.  
• Chronische darmontstekingen, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Hierdoor kan het slijmvlies van de endeldarm ontstoken raken, waardoor het aandranggevoel versterkt. Dit maakt het moeilijker om de ontlasting op te houden.  
• Spastisch bekkenbodem syndroom. Dit ontstaat wanneer de bekkenbodemspieren en de inwendige sluitspier vrijwel altijd aangespannen zijn. Dit zorgt ervoor dat het moeilijk is om de ontlasting kwijt te raken. Dit kan leiden tot langdurige verstopping, wat uiteindelijk weer kan leiden tot overloopdiarree (dunne ontlasting die langs harde ontlasting naar buiten lekt).  
• Aanhoudende diarree of overloopdiarree.  

Als je last hebt van ontlastingsincontinentie, dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan. De huisarts kan naar aanleiding van de klachten lichamelijk onderzoek verrichten. Zo kan de huisarts bijvoorbeeld met zijn of haar vinger de anus in- en uitwendig onderzoeken om vast te stellen hoe krachtig de kringspier is. Dit noemen we een rectaal toucher. In sommige gevallen plaatst de huisarts een kijkbuisje in de anus waarmee hij of zij de binnenkant van de anus kan bekijken. Dit noemen we een proctoscopie.  

De huisarts kan je doorverwijzen naar het ziekenhuis voor nader onderzoek. De meest gebruikelijke onderzoeken zijn: 

• Een MRI-scan. Door middel van een MRI-scan kunnen beschadigingen aan de kringspier van de anus worden opgespoord.  
• Een endo-anale echo. Dit wordt ook wel een anale endo-echografie genoemd. Ook door middel van een endo-anale echo kunnen beschadigingen aan de kringspier van de anus worden opgespoord.  
• Manometrie. Dit is een drukmeting. Door middel van een manometrie wordt de knijpkracht van de anus gemeten.  

De behandeling van ontlastingsincontinentie hangt af van de precieze oorzaak. Als langdurige verstopping of diarree de oorzaak van ontlastingsincontinentie is, dan is het zaak om dat probleem aan te pakken. Behandeling bestaat dan meestal uit aanpassingen in je leefstijl en voedingspatroon. In veel gevallen wordt ontlastingsincontinentie echter veroorzaakt door beschadiging of verslapping van de kringspier of bekkenbodemspieren. Dan zijn er diverse behandelingen mogelijk. 

De behandeling voor anale incontinentie wordt gekozen op basis van of er een scheurtje in de kringspier zit. Wanneer er geen scheuring is, wordt er veelal gekozen voor niet operatieve behandelingen. Is er wel een scheuring, dan wordt er voor een operatie gekozen.  

Niet-operatieve behandelingen van anale incontinentie 

Er zijn verschillende niet operatieve behandelingen van anale incontinentie mogelijk. Naast het verzachten van de stoelgang, vallen de volgende behandelmethodes daaronder: 

1. Bulkvormende laxeermiddelen 

Soms kan de incontinentie overgaan of veel minder ernstig worden door de ontlasting beter te binden met bijvoorbeeld psylliumvezels. 

2. Fysiotherapie van de bekkenbodem 

Deze therapie leert je hoe je jouw spieren op de juiste manier moet aanspannen en hoe je dit in je dagelijks schema kunt inbouwen. 

3. Een darmspoeling 

De naam zegt het al: dit is een behandeling waarbij de darm leeggespoeld wordt. Het voorkomt dat je later op de dag een lekkage krijgt. De continentieverpleegkundige geeft je advies over het uitvoeren van een dergelijke spoeling. 

4. Percutane neurostimulatie (PTNS) 

De techniek van deze operatie is vergelijkbaar met de sacrale neuromodulatie (zie hieronder). Er wordt alleen geen metalen draadje gebruikt om de stroomstoten te geleiden, maar een dunne naald welke in je enkel wordt aangebracht. De behandeling duurt ongeveer drie maanden en is intensief. Tot nu toe is deze behandeling nog niet erkend als bewezen effectief. De eerste studies die zijn afgerond zijn positief en de verwachting is dan ook dat het verzoek om goedkeuring voor vergoeding ervan door zorgverzekeringen snel volgt. 

5. Anale tampon 

Een tijdelijke oplossing kan gevonden worden in een anale tampon die als het ware als eens stop werkt. Vaak geeft deze tampon echter de nodige klachten, vooral wanneer het gevoel in de anus normaal is. 

Operatieve behandelingen van anale incontinentie 

Als de niet-operatieve behandelingen niet aanslaan of als er een scheurtje in de kringspier zit, wordt er overgegaan op een operatieve behandeling van anale incontinentie. Hierbinnen zijn verschillende opties: 

Sphincterplastiek 

Sphincterplastiek omvat het chirurgisch herstellen van de sluitspier. Hoe sneller na de inscheuring de behandeling plaatsvindt, hoe meer kans op een goed resultaat. Bijvoorbeeld direct na een bevalling. Hierbij is het van belang dat op vakkundige wijze de uitgebreidheid van de scheur bepaald wordt, zodat de verschillende lagen op de juiste manier gehecht kunnen worden. 

Sacrale neuromodulatie 

Deze operatie bestaat uit een test- en een implantatiefase. De testfase bestaat uit het aanleggen van een heel dun metalen draadje bij de zenuwuiteinden in het heiligbeen. Dit draadje wordt verbonden met een uitwendige pacemaker, die hierdoor stroomstootjes doorgeeft aan de zenuwen. Zijn de resultaten goed, dan wordt de uitwendige pacemaker vervangen door een onderhuidse variant. Als laatste is er controle nodig om de pacemaker af te stemmen op de persoonlijke situatie. 

Stoma 

Enkel bij die patiënten waar bovenstaande operaties mislukt zijn of om overige zwaarwegende redenen, kan gekozen worden voor het aanleggen van een stoma. Een stoma fungeert als een (niet natuurlijke) uitgang van de darm. Een stoma wordt operatief op de buik bevestigd en wordt afgedekt met een klein luchtdicht zakje. Dit zakje moet regelmatig verschoond worden.